• Data: 2024-05-18 • Autor: Iryna Kowalczuk
Życie pisze różne scenariusze i czasami stajemy przed trudnymi decyzjami dotyczącymi dziedziczenia majątku po bliskich. W artykule przyjrzymy się procesowi prawnemu, który umożliwia przekazanie nieruchomości matce w sytuacji, gdy nie został pozostawiony testament. Poruszymy kwestie związane z postępowaniem spadkowym, kosztami oraz podatkami, aby pomóc zrozumieć, jak w optymalny sposób można dokonać takiego przekazania. Szczególną uwagę poświęcimy również sytuacji, w której długi jednego z potencjalnych spadkobierców mogą wpłynąć na całość procesu.
Pani Zuzanna zwróciła się do nas o poradę 3 miesiące po śmierci ojca. Zmarły był wraz z żoną właścicielem (po 1/2) domu i działki. W tym domu mieszkały razem: pani Zuzanna, jej siostra i mama. Był jeszcze brat, który założył już własną rodzinę i się wyprowadził. Tata nie pozostawił testamentu. Pani Zuzanna i jej rodzeństwo byli zgodni co do tego, aby mama, dopóki żyje, była właścicielką całej nieruchomości. Zatem chcieli jej zapisać swoje części, ale nie wiedzieli jak. Pani Zuzanna poprosiła o wyjaśnienie, jak to optymalnie zrobić i jakie będą koszty. Padło też pytanie o ewentualny podatek od spadku. Ważną informacją determinującą poradę był fakt, że brat pani Zuzanny był w trudnej sytuacji finansowej, jego firma miała długi. Rodzeństwo obawiało się, że te długi mogą obciążyć dom.
W pierwszej kolejności rodzina pani Zuzanny musi przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłym ojcu. Może to zrobić przed sądem lub u notariusza.
Droga sądowa
Aby przeprowadzić sprawę spadkową, należy złożyć do sądu rejonowego wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.
Zobacz również: Przekazanie części spadku innemu spadkobiercy
Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 1026 Kodeksu cywilnego – stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (od dnia śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Tak więc pani Zuzanna i jej rodzina powinna odczekać te 6 miesięcy i dopiero wówczas złożyć wniosek do sądu.
Zgodnie z art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego – właściwym do rozpatrzenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest sąd rejonowy, w okręgu którego spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania. Jeżeli miejsca zamieszkania nie da się ustalić, wniosek należy złożyć w sądzie rejonowym, w okręgu którego znajduje się majątek spadkowy lub jego części. Jeżeli i ten fakt nie jest możliwy do ustalenia, wniosek należy skierować do Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy.
Wniosek podlega opłacie 100 zł. W postępowaniu wszczętym takim wnioskiem sąd bada, kto jest spadkobiercą zmarłego i stwierdza, kto i w jakiej ułamkowej części dziedziczy.
Droga notarialna
Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić przed notariuszem, który sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
Aby notariusz sporządził akt poświadczenia dziedziczenia, koniecznym jest stawienie się przed notariuszem wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi.
Również notariuszowi należy przedstawić akty stanu cywilnego – akt zgonu spadkodawcy oraz akty urodzenia bądź małżeństwa.
W pierwszej kolejności notariusz spisze protokół dziedziczenia. Notariusz ma obowiązek pouczyć stawiających się o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Spadkobiercy powinni złożyć u notariusza takie same dokumenty, jakie są niezbędne, aby sąd wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Będą to: odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz odpisy aktu urodzenia spadkobierców (w przypadku mężatek odpis aktu małżeństwa).
W protokole dziedziczenia notariusz zamieści w szczególności:
Zobacz również: Postępowanie spadkowe po śmierci ojca
Na podstawie protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Sporządzenie tego aktu jest możliwe jedynie, jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku.
Akt poświadczenia dziedziczenia powinien być podpisany przez wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia i powinien zawierać m.in. dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu, dane dotyczące notariusza i siedziby kancelarii notarialnej, dane dotyczące spadkodawcy, datę i miejsce zgonu spadkodawcy i jego ostatnie miejsce zamieszkania, wskazanie spadkobierców, którym przypadł spadek, tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku.
Po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz zarejestruje go w elektronicznym rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Spadkobierca otrzyma od notariusza wypisy z oryginalnego aktu poświadczenia dziedziczenia, które są podstawą do wykazywania prawa do spadku.
Zobacz również: Spadek po ojcu gdy żyje matka
Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Zgodnie z tym, co napisała pani Zuzanna, spadek po ojcu, w tym oczywiście 1/2 domu, zostanie podzielony pomiędzy nią, brata, siostrę i mamę w wysokości po 1/4 udziału.
Maksymalna opłata notarialna za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego wynosi 50 zł. Za sporządzenie protokołu dziedziczenia maksymalna stawka to 100 zł, a za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu maksymalna stawka wynosi 50 zł. Do opłaty notarialnej należy doliczyć 23% VAT.
Posiadając postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza, można dokonywać rozporządzeń majątkiem spadkowym.
Dopiero teraz, po przeprowadzeniu postępowania spadkowego pani Zuzanna i jej rodzeństwo będą mogli darować swoje udziały w majątku spadkowym po ojcu swojej mamie. Najszybciej można to zrobić w postępowaniu u notariusza, ale też jest to droższa opcja.
Drugim ze sposobów dokonania działu spadku jest droga sądowa – takie postępowanie jest tańsze, ale może dłużej trwać. Wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności może złożyć każdy ze spadkobierców.
W postępowaniu działowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od właściwego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.
We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) można zaproponować sposób dokonania podziału majątku.
Z punktu widzenia sposobu dokonania działu spadku można wyróżnić:
Zobacz również: Jak zrzec się długów po zmarłej matce?
Przy zgodnym podziale spadku w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.
Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):
Jak zatem widać, jeżeli przy dziale spadku mielibyśmy kierować się kryterium kosztów, to z pewnością tańszą opcją będzie postępowanie sądowe.
We wniosku należy wskazać wszystkie składniki majątku spadkowego wraz z podaniem ich wartości oraz sposobem zgodnego podziału. Czyli spadkobiercy wskazują, że chcą, aby cały majątek spadkowy przeszedł na mamę bez spłat.
Wartość majątku spadkowego określają sami spadkobiercy, oczywiście muszą to być aktualne ceny rynkowe a nie zaniżone, bo może się tego „przyczepić” urząd skarbowy, więc nie warto kombinować.
Co się tyczy brata pani Zuzanny – jeżeli ma długi i otrzyma spadek, to wierzyciele będą mogli zająć jego udział w spadku na poczet tego długu. Jeżeli więc pani Zuzanna nie chce, aby dług brata ciążył na domu, to w trakcie działu spadku trzeba by było brata z jego udziału spłacić, czyli on przekazałby jednej z sióstr lub mamie swój udział, ale odpłatnie. Wówczas jego wierzyciele nie mogliby wejść z wierzytelnością na dom.
Co się tyczy kwestii podatkowych, to od chwili uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub od chwili sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia biegnie 6-miesięczny termin na złożenie przez spadkobiercę w urzędzie skarbowym zgłoszenia o nabyciu spadku, które jest niezbędne, aby mógł on skorzystała z ulgi w podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, stosownie do którego zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia, w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub sporządzenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Tak więc pani Zuzanna i pozostali spadkobiercy powinni pamiętać o zgłoszeniu nabycia spadku w urzędzie skarbowym w podanym terminie. Wówczas będą zwolnieni z zapłaty podatku.
Sprawy spadkowe to część życia, z którą wielu z nas wcześniej czy później się zmierzy. Często są one źródłem nie tylko emocjonalnych, ale i praktycznych wyzwań. Poniżej trzy przykłady z życia, które pokazują, jak rodziny radzą sobie z przekazywaniem spadku w sposób, który służy dobru wszystkich zaangażowanych stron.
Przykład 1
Janina po śmierci męża zdecydowała, że chce przekazać rodzinny dom synowi, który od kilku lat opiekował się obojgiem rodziców. Naradziła się w tej sprawie z pozostałą dwójką dzieci i przy ich aprobacie dokonała aktu darowizny domu na rzecz syna.
Przykład 2
Tomek, będąc świadomym, że jego firma jest zadłużona i nie mając pewności, że uda się mu wyjść z tego kryzysu, poprosił swoich rodziców o spisanie umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia. Mimo że było to dla nich przykre, zgodzili się, tym bardziej, że następne w kolejności do dziedziczenia były dzieci Tomka.
Przykład 3
Marta i jej siostra na mocy testamentu ojca zostały jego jedynymi spadkobierczyniami. W ten sposób stały się właścicielkami domu rodzinnego. Mieszkała w nim druga żona ojca, którą bardzo szanowały i były wdzięczne za opiekę nad ojcem, dlatego poinformowały ją, że może spokojnie tam mieszkać aż do śmierci.
Każda z przedstawionych historii podkreśla znaczenie otwartej komunikacji i wspólnego podejmowania decyzji w kwestiach spadkowych. Kiedy pojawiają się zawiłości prawne czy finansowe, kluczowe jest znalezienie rozwiązania, które nie tylko jest zgodne z prawem, ale też uwzględnia dobro i oczekiwania wszystkich członków rodziny. Niezależnie od wybranej ścieżki, należy pamiętać o przestrzeganiu odpowiednich procedur oraz terminów, aby cały proces przebiegał gładko i bez dodatkowych komplikacji.
Podział majątku spadkowego może być skomplikowanym procesem wymagającym od spadkobierców nie tylko zgody, ale również świadomego zarządzania kwestiami finansowymi. Artykuł dostarcza praktycznych wskazówek, które pomagają w optymalnym przeprowadzeniu postępowania spadkowego i wskazuje na różne rozwiązania, które można dopasować do specyficznych potrzeb i sytuacji rodzinnych. Kluczowym aspektem jest tutaj współpraca między członkami rodziny i dbałość o to, aby wszelkie decyzje były zgodne z obowiązującym prawem.
Potrzebujesz profesjonalnej pomocy prawnej w sprawach dziedziczenia? Zastanawiasz się jak najbliższym przekazać spadek, może zamierzasz spisać testament? Skorzystaj z naszej oferty porad prawnych online i profesjonalnie przygotowanych pism, aby mieć pewność, że sprawy spadkowe pójdą po Twojej myśli. Skontaktuj się z nami za pomocą formularza pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
3. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
