• Data: 2023-10-26 • Autor: Iryna Kowalczuk
Po śmierci rodziców dzieci stają przed koniecznością uporządkowania wielu spraw, w tym co do podziału spadku. W pewnych sytuacjach spadkobiercy mogą zdecydować się na przekazanie całości majątku jednemu z nich. Taka decyzja niesie za sobą określone obowiązki formalne i prawne. Ważne jest zatem wiedzieć, jakie kroki podjąć, aby cały proces przebiegł prawidłowo. Czy bardziej odpowiednim krokiem będzie zgłoszenie się do sądu, czy może skorzystanie z usług notariusza? Jakie dokumenty będą potrzebne w trakcie procedury? Niedawno z taką sprawą zwrócił się do nas pan Maciej. Na przykładzie tej sprawy przedstawiamy kluczowe informacje i procedury.
Pan Maciej zwrócił się do nas z pytaniem po śmierci swojej mamy. Chodziło o to, w jaki sposób on i jego siostra mogą przekazać swoje części spadku na rzecz trzeciej spadkobierczyni – ich najmłodszej siostry, która była przy mamie do końca i mieszkała całe życie z rodzicami. Ich tato zmarł przed 11 laty, nieruchomość rodzinna, czyli dom i działka, we wszystkich dokumentach była zapisana na jego nazwisko, nie przeprowadzono sprawy spadkowej. Rodzeństwo między sobą ustaliło, jak postąpić ze spadkiem, a nas prosili o radę, jak przeprowadzić sprawę spadkową, aby było tak, jak postanowili, czyli aby cały majątek przypadł najmłodszej siostrze. Pan Maciej i jego druga siostra nie mieli wątpliwości co do tego, że chcą się zrzec spadku po rodzicach.
W takiej sytuacji należy w pierwszej kolejności dokonać stwierdzenia nabycia spadku zarówno po niedawno zmarłej mamie, jak i po zmarłym przed laty tacie, a następnie działu spadku. Właśnie w trakcie działu spadku pan Maciej i jego siostra przekażą nieodpłatnie swoje w nim udziały na rzecz najmłodszej siostry.
Aby przeprowadzić postępowanie spadkowe i uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po rodzicach, należy złożyć stosowny wniosek o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie.
Do wniosku należy dołączyć:
Wnosząc do sądu sprawę o ustalenie praw do spadku, trzeba wymienić wszystkich spadkobierców, którzy dziedziczą.
Aby przed upływem 6 miesięcy od śmierci mamy pana Macieja sąd przeprowadził postępowanie spadkowe i wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia po niej spadku, konieczne jest złożenie oświadczeń spadkobierców o przyjęciu spadku po mamie. Dlatego we wniosku, jako kolejny punkt, można wskazać, iż spadkobiercy wnoszą o przyjęcie od nich – jako spadkobierców mamy – oświadczeń o przyjęciu spadku (lub przyjęciu tego spadku z dobrodziejstwem inwentarza).
Do wniosku nie trzeba dołączać dokumentów związanych z nieruchomościami. Gdy trwa postępowanie spadkowe, sąd nie bada, co jest przedmiotem spadku. Sąd w toku tego postępowania ustala wyłącznie, kto jest spadkobiercą, w jakim udziale spadkobiercy dziedziczą spadek po rodzicach, na jakiej podstawie (ustawa czy testament).
Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł. Jako że wniosek dotyczy spadkobrania po mamie i ojcu, opłatę należy wnieść w podwójnej wysokości (100 zł) + 50 zł za oświadczenia o przyjęciu spadku po mamie.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Rodzice pana Macieja zamieszkiwali do śmierci w tym samym rodzinnym domu, dlatego wnioski o stwierdzenie nabycia spadku po nich obojgu można złożyć w jednym piśmie i w jednym sądzie.
Zobacz również: Zrzeczenie się spadku na rzecz brata
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym sąd orzeka, kto dziedziczy spadek po spadkodawcy.
Uwaga: Może się zdarzyć, że spadkobierca nie jest w stanie osobiście uczestniczyć w postępowaniu spadkowym w sądzie, np. z powodu choroby lub zamieszkania za granicą. Wtedy istnieje możliwość, aby reprezentował go wyznaczony pełnomocnik. Artykuł 87 K.p.c. precyzuje, kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym (a więc także w postępowaniu spadkowym). W tym zakresie uprawnieni są między innymi adwokaci, radcowie prawni oraz osoby bliskie stronie czy związane ze stroną stosunkiem zlecenia. Osoby bliskie, które mogą być pełnomocnikami, to: rodzice, małżonek, rodzeństwo, zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Zobacz również: Podział majątku między rodzeństwem za życia rodziców
Po uzyskaniu sądowego potwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia każdy spadkobierca powinien zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego.
Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez m.in. zstępnych, małżonka, jeżeli: zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Jeżeli zatem Pan Maciej i jego siostry złożą właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, to nie będą musieli płacić żadnego podatku. Jeśli tego nie zrobią w terminie, trzeba będzie się liczyć z zapłatą podatku.
Po przeprowadzeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku pana Macieja i jego siostry czeka kolejne postępowanie – tym razem o dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego zmarłych rodziców. W tym postępowaniu dojdzie do przekazania udziałów w spadku najmłodszej siostrze, tak jak rodzeństwo postanowiło. Na marginesie dodajmy, że można w trybie sądowym złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wraz ze zgodnym podziałem spadku po rodzicach.
Zgodnie z art. 1035 Kodeksu cywilnego „jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych”. Do momentu zniesienia tej współwłasności lub dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku.
Zgodnie z art. 1037 Kodeksu cywilnego dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Do przeprowadzenia działu spadku należy przedłożyć przede wszystkim postanowienie sądu bądź akt poświadczenia dziedziczenia stwierdzający nabycie spadku. Z dokumentów tych wynikać będzie krąg spadkobierców. Spadkobiercy do dokonania działu spadku powinni dostarczyć tytuły prawne spadkodawcy do poszczególnych składników majątku spadkowego, np. aktualny odpis księgi wieczystej, akt własności ziemi, akt uzyskania własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość gruntowa, to oprócz aktualnego odpisu księgi wieczystej należy dołączyć aktualny wypis z rejestru gruntów, a gdy chodzi o spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu bądź lokal stanowiący odrębną nieruchomość – zaświadczenie ze spółdzielni bądź od zarządcy nieruchomości o niezaleganiu w bieżących opłatach.
Dział spadku można przeprowadzić u notariusza (pod warunkiem, że będzie zgoda między spadkobiercami co do działu spadku) lub w sądzie.
Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej i jak sama nazwa wskazuje – są to stawki maksymalne, jakie może naliczyć notariusz.
Notarialny dział spadku jest szybszy i nie tak sformalizowany jak sądowy, ale niestety jest również sporo droższy. Pan Maciej i jego siostry wypracowali porozumienie co do spadku, mogli więc bez problemu przeprowadzić go sprawnie u dowolnego notariusza.
Zobacz również: Przepisanie spadku na inną osobę
Przejdźmy teraz do sądowego działu spadku, który przeprowadza się w sądzie właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego. We wniosku o dział spadku należy powołać:
Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, trzeba więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.
W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców. W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się według chwili otwarcia spadku, a więc chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Oznacza to, że przy podziale sąd będzie uwzględniał wartość nieruchomości na dzień dokonywania działu.
Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych sąd powoła biegłego.
Ze względu na sposób dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:
Wniosek o dział spadku powinien być należycie opłacony. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności, opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.
Jak zatem widać, postępowanie przed notariuszem jest prostsze, szybsze, ale za to droższe. Z kolei plusem postępowania przed sądem jest to, że jest tańsze. Oczywiście wybór gdzie i jak podzielić spadek po zmarłych rodzicach należy do Państwa.
Przykład 1. Rodzice mieli córkę i syna, obydwoje od lat mieszkają na stałe za granicą. Kiedy ojciec zmarł dzieci przyjechały go pochować i spędzić trochę czasu z mamą, ale nie mogły zostać dłużej, więc nie chciały sprawy spadkowej kierować do sądu. Ze względu także na trudności z częstym przyjeżdżaniem do Polski postanowili udać się do notariusza w celu uregulowania spraw spadkowych. Oboje byli zdecydowani, by przekazać swoje części spadku matce – notariusz sporządził akt poświadczenia dziedziczenia, a następnie umowny dział spadku tak, jak postanowili spadkobiercy.
Przykład 2. Po śmierci dziadków, ich dwoje dzieci - Piotr i Ewa - podjęli niecodzienną decyzję. Mimo że mieli pełne prawo do dziedziczenia majątku, postanowili zrezygnować ze spadku na rzecz siostrzenicy Kasi. Dziewczyna niedawno skończyła 18 lat, a jej matka zmarła, gdy była jeszcze mała. Ciocia Ewa oraz wujek Piotr od lat prowadzą dobrze prosperujące interesy i są zamożni. Ponadto, Kasia jest dla nich jak własna córka. Uznali więc, że młodej kobiecie bardziej przyda się mieszkanie po dziadkach niż im. Wszystkim zajął się wujek Piotr, który złożył wymagane dokumenty do sądu spadku.
Podsumowując, postępowanie spadkowe po śmierci rodziców nie musi być skomplikowane, zwłaszcza gdy rodzeństwo porozumiało się co do tego, co zrobić ze spadkiem. W takich sytuacjach kluczowe jest zrozumienie procedur prawnych i zaplanowanie działań. Zgłoszenie się do sądu czy skorzystanie z usług notariusza zależy od konkretnych okoliczności i sytuacji życiowej spadkobierców. W przypadku pana Macieja celem było przekazanie majątku najmłodszej siostrze. Aby tego dokonać, pan Maciej i jego siostry musieli zgromadzić niezbędne dokumenty i ostatecznie złożyli wniosek do sądu. Na podstawie umownego działu spadku najmłodsza siostra stała się właścicielką domu rodzinnego. Kiedy jednak wszystko wskazuje na to, że spraw spadkowa będzie trudna, pomoc prawnika może okazać się nieoceniona.
Zdajemy sobie sprawę, że formalności związane z dziedziczeniem, postępowaniem spadkowym czy działem spadku mogą nastręczać trudności. Dlatego oferujemy Państwu naszą profesjonalną pomoc prawną. Posiadamy wieloletnie doświadczenie w obsłudze spraw spadkowych, dzięki czemu znamy każdy etap tego procesu oraz wiemy, jak skutecznie prowadzić sprawy naszych klientów. Nasza oferta obejmuje doradztwo i przygotowanie niezbędnych dokumentów w sprawach o dziedziczenie, testamenty oraz dział spadku. Zapraszamy do skorzystania z naszych usług online za pomocą formularza umieszczonego pod tekstem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
