Postępowanie spadkowe po śmierci ojca - porządek dziedziczenia

Zmarł ojciec pani Małgorzaty, zostawiając w spadku dom na wsi oraz kilka hektarów ziemi. Choć pani Małgorzata wraz z rodzeństwem – dwoma braćmi i dwiema siostrami – nie zamieszkiwali z ojcem, ich rodzice pozostawali w związku małżeńskim aż do czasu jego śmierci. Obecnie nieruchomość pozostaje niezamieszkała. Pani Małgorzata chce zainicjować postępowanie spadkowe, aby wyjaśnić kwestie dziedziczenia po ojcu. Ma również konkretne plany dotyczące nieruchomości i pragnie mieć jasność w kwestii podziału spadku i udziałów spadkowych, by móc ewentualnie wykupić części należne innym spadkobiercom. Aby postępowanie przebiegło sprawnie, pani Małgorzata prosi o wskazówki co do kolejnych kroków, jakie należy podjąć w tej procedurze.

W jakich częściach i komu przypada spadek po ojcu?

Pani Małgorzata, a także jej rodzeństwo i mama dziedziczą po śmierci ojca, co wprost wynika z art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Wobec tego mama pani Małgorzaty dziedziczy 1/4 udziału w spadku po mężu, a reszta spadku (3/4) zostanie podzielona między 5 dzieci zmarłego w równych częściach.

W skład spadku po zmarłym wejdzie cały jego majątek osobisty (nabyty przed ślubem) + 1/2 udziału w majątku wspólnym małżeńskim.

Aby uregulować sprawy spadkowe, należy przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłym ojcu – czyli uzyskać potwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub u notariusza. Następnie, w kolejnym kroku będzie można decydować o podziale spadku. Przy czym u notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy osobiście, wtedy notariusz będzie mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, w którym wymienieni zostaną wszyscy spadkobiercy (pani Małgorzata, jej mama i rodzeństwo) i ich udziały w spadku.

Zobacz również: Jak przepisać spadek po ojcu na matkę?

Postępowanie spadkowe w sądzie

Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku w sądzie wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały spadkowe poszczególnych spadkobierców. Sąd na tym etapie nie dzieli jeszcze spadku między spadkobierców, a jedynie ustala, kto jest spadkobiercą i w jakiej części dziedziczy.

Po uzyskaniu sądowego potwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia każdy ze spadkobierców powinien zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego.

Zobacz również: Podział majątku po śmierci ojca

Komu przysługuje zwolnienie podatkowe od spadków i darowizn?

Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez m.in. zstępnych, małżonka, jeżeli: zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Jeżeli zatem spadkobierca złoży właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie SD-Z2, w terminie 6 miesięcy od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, to nie będzie musiał płacić żadnego podatku. Takie zgłoszenie do urzędu skarbowego powinien złożyć każdy ze spadkobierców. Jeśli w terminie spadkobierca nie złoży takiego oświadczenia, to trzeba będzie się liczyć z zapłatą podatku.

Po wydaniu postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku można będzie spadek podzielić.

Rzeczy nabyte w postępowaniu spadkowym stanowią współwłasność spadkobierców w częściach ułamkowych.

Przepisy Kodeksu cywilnego nie zakreślają spadkobiercom żadnego terminu do pozostawania we współwłasności, mimo że uznaje się, że jest to stan przejściowy, co więcej – roszczenie o dział spadku nie ulega przedawnieniu (zgodnie z art. 220 K.c. w zw. z art. 1035 K.c.).

Kto jest właścicielem spadku do czasu podziału?

Do momentu podziału spadku wszyscy spadkobiercy są właścicielami całego spadku i wszystkich rzeczy wchodzących w jego skład. Dział spadku przeprowadza się po to, aby przydzielić konkretne rzeczy (ruchomości i nieruchomości) konkretnym spadkobiercom. Po stwierdzeniu nabycia spadku pani Małgorzata stanie się współwłaścicielką całej masy spadkowej po tacie. Żeby stać się właścicielem konkretnych przedmiotów, należy właśnie przeprowadzić dział spadku.

Jak przeprowadzić dział spadku?

Dział spadku, tak samo jak stwierdzenie nabycia spadku, można przeprowadzić w drodze postępowania sądowego lub przed notariuszem.

Co się tyczy samego działu spadku: Umowny dział spadku może obejmować cały spadek lub jego część. W umowie powinno się wskazać wartość spadku oraz sposób dokonania działu spadku. Forma umowy jest dowolna, ale w analizowanym przypadku, skoro przedmiotem działu spadku jest nieruchomość, umowa powinna być zawarta przez notariusza.

Jeżeli w rodzinie pani Małgorzaty nie ma sporu co do sposobu działu spadku, ewentualnych rozliczeń itp., najprostszym, najszybszym, ale z kolei droższym sposobem jest umowny dział spadku przeprowadzony w drodze umowy notarialnej, u notariusza. Chociaż notarialny podział spadku będzie kosztowniejszy niż sądowy, za to notariusz załatwi wszelkie formalności.

Koszty notarialne działu spadku

Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.

Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Do ustalonych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.

Sądowy dział spadku

Drugim ze sposobów dokonania działu spadku jest droga sądowa – takie postępowanie jest tańsze, ale też może dłużej trwać. Wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności może złożyć każdy ze spadkobierców.

We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia,
• spis inwentarza,
• jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują.

Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Spis inwentarza nie jest konieczny, ponieważ wystarczy, że we wniosku o dział spadku zostanie zaznaczone co wchodzi w skład spadku i jaka jest wartość aktualna tych składników majątkowych (nie musi Pani korzystać z usług rzeczoznawcy, ponieważ wystarczy że Pani poda średnią wartość spadku na podstawie cen rynkowych) . Jeśli między spadkobiercami będzie spór co do wartości majątku spadkowego, to sąd powoła biegłego rzeczoznawcę.

W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.

W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.

We wniosku o dział spadku można zaproponować sposób dokonania podziału majątku, ale to sąd decyduje ostatecznie o tym sposobie.

Sposób dokonania działu spadku

Ze względu na sposób dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:

1. podział fizyczny spadku – podział w naturze,
2. przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy, z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiej spłaty,
3. podział cywilny – polega na sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład spadku i podziale uzyskanej w tej sumy między współspadkobiercami.

Przy zgodnym podziale w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.

Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):

• 500 zł – od wniosku o dział spadku,
• 300 zł – jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku,
• 1000 zł – od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności,
• 600 zł – od wniosku, jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności.

Pani Małgorzata we wniosku o dział spadku może zaproponować, aby dział odbył się w ten sposób, iż to ona stanie się właścicielką całego domu, a pozostali spadkobiercy uzyskają od niej spłatę albo z niej zrezygnują. Oczywiście taki wariant możliwy będzie, jeśli pozostali spadkobiercy wyrażą na to zgodę.

Reasumując: rodzina pani Małgorzaty najpierw musi przeprowadzić stwierdzenie nabycia spadku po ojcu, następnie spadkobiercy powinni porozumieć się co do sposobu podziału spadku i go przeprowadzić na drodze sądowej lub notarialnie.

Zobacz również: Wykreślenie zmarłego właściciela z księgi wieczystej

Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
3. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.