• Data: 2023-11-16 • Autor: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Śmierć bliskich osób zawsze wprowadza zamęt w życie rodziny. Dotyczy to zarówno sfery emocjonalnej, jak i kwestii formalnych. Jeśli dodatkowo sprawy spadkowe wydają się skomplikowane, łatwo pogubić się w formalnościach. Aby rozjaśnić ten temat, posłużymy się przykładem pani Anny, która w następujący sposób opisał swoją sytuację dotyczącą dziedziczenia po rodzicach:
Chciałabym załatwić sprawę spadkową po rodzicach. Kilka dni temu zmarła moja mama. Spadkobiercami ustawowymi jestem ja i moja siostra. Jednak siostra poinformowała mnie, że jest testament, w którym mama przekazuje majątek (nieruchomości) mojej siostrze i mojemu synowi. Wiem, że po zmarłym w 2010 roku ojcu nie została przeprowadzona i załatwiona sprawa spadkowa (nadal w księgach wieczystych figuruje jako współwłaściciel). Rozumiem, że najpierw trzeba przeprowadzić sprawę spadkową po ojcu. Czy na tej podstawie mogę unieważnić testament? Siostra przejęła konta bankowe mamy przed jej śmiercią i wypłaciła wszystkie pieniądze. Proszę o informację, jak podejść do tej sprawy i załatwić sprawę spadkową po rodzicach.
Zacząć wypada od tego, że w przypadku braku testamentu Kodeks cywilny w wyraźny sposób określa grupy spadkobierców ustawowych, które kolejno dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. W pierwszej kolejności powołane są do dziedziczenia dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Skoro w chwili śmierci mamy Pani tata już nie żył, to dziedziczyłaby Pani mama, Pani i siostra. Postępowanie spadkowe można przeprowadzić wiele lat po śmierci spadkodawcy. Niestety zbyt długi okres wpływa negatywnie na roszczenie o zachowek.
Nie ma więc przeciwwskazań do tego, aby przeprowadzić postępowanie spadkowe po Pani tacie, skoro go nie było. Wtedy spadkobiercami ustawowymi będzie Pani mama, Pani i siostra, a skoro Pani mama nie żyje, to jej udział przejdzie na Panią i Pani siostrę. Czyli spadkobiercami udziału spadkowego po tacie będzie Pani i siostra po 1/2.
Zobacz również: Spadek po jednym z rodziców
Pani mama w testamencie wskazała jako spadkobierców Pani siostrę oraz Pani syna. Zasadą prawa spadkowego jest, iż w przypadku pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu, dziedziczenie na jego podstawie ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Spadek po rodzicach z testamentem powoduje więc konieczność jego uwzględnienia.
Fakt posiadania przez osobę testamentu nie oznacza, że nie musi ona przeprowadzać postępowania spadkowego. Przepisy prawa zawierają dwie dalsze drogi postępowania. Pierwszą z nich jest skierowanie do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu bądź skierowanie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, drugą skorzystanie z usług notariusza, który w takim wypadku sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który będzie miał skutek ten sam, co postanowienie sądu. Zgodnie art. 646 § 1 Kodeksu cywilnego osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.
We wniosku złożonym do sądu związanym z dziedziczeniem po rodzicach należy wskazać spadkobierców ustawowych jako uczestników postępowania. Sąd doręcza im wniosek wraz z testamentem, do którego można wnieść zarzuty. Zgodnie z art. 945 „testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
Przy dokonywaniu tej czynności nie ma wymogu, aby uczestniczyli w nim świadkowie. Nadto należy pamiętać także o art. 956 i 957 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, kto takim świadkiem być nie może, gdyż w przypadku obecności jednej z wymienionych w tym przepisie osób testament taki będzie nieważny.
Tak więc, nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w pkt 6 i 7, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Zobacz również: Spadek u notariusza krok po kroku
Tak więc podstawą unieważnienia testamentu nie może być fakt, że po Pani tacie nie została przeprowadzone postępowanie spadkowe.
Zgodnie z art. 945 § 2 na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Trzeba wytoczyć przed sądem powództwo o ustalenie nieważności testamentu.
Osoby powołane do spadku w testamencie muszą złożyć stosowne oświadczenia dotyczące tego, czy przyjmują spadek, czy też nie. Tak więc osoba wskazana jako spadkobierca w testamencie będzie musiała takie oświadczenie złożyć. Spadkobierca zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Zgodnie z art. 1015 oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Dotyczy to oczywiście także spadku po rodzicach z testamentem.
Zgodnie z art. 991 § 2 jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Instytucja zachowku uregulowana w Kodeksie cywilnym, w art. 991 wymienia krąg osób uprawnionych do wystąpienia z takim roszczeniem, są to: zstępni (dzieci), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Tak więc przysługuje Pani roszczenie o zachowek, ponieważ znajduje się Pani w kręgu osób uprawnionych do wystąpienia z takim roszczeniem. Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby w dziedziczeniu ustawowym (jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości tego udziału). Z roszczeniem o zachowek należy wystąpić w terminie określonym w art. 1007, zgodnie z którym roszczenie przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku, co oznacza, że z roszczeniem o zachowek można wystąpić w ciągu 5 lat od otwarcia spadku, którym jest co do zasady dzień śmierci. Tak więc z takim roszczeniem może wystąpić Pani tylko w związku ze śmiercią mamy, bowiem w zakresie dotyczącym taty upłynął już ku temu termin. Niezbędnym do obliczenia zachowku należnego uprawnionemu jest ustalenie wartości spadku. Darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lutego 2014 r., sygn. akt I CSK 252/13).
Jeżeli Pani mama jako posiadaczka rachunku bankowego uczyniła na rzecz Pani siostry dyspozycję wkładem na rzecz śmierci, to zgodnie z art. 56 Prawa bankowego kwota wypłacona nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. W przeciwnym wypadku kwota zgromadzona na rachunku wchodzi w skład spadku.
Zobacz również: Ile się czeka na sprawę spadkową w sądzie?
Przykład 1
Dwóch braci zastanawia się, jak załatwić spadek po rodzicach. Pierwszy zmarł ojciec, było to już 10 lat temu. Teraz zmarła mama. Postępowanie spadkowe nie było przeprowadzone. Teraz bracia muszą założyć w sądzie sprawę spadkową. Mogą także udać się do notariusza. Dziedziczenie po rodzicach odbędzie się na mocy ustawy. Otrzymają oni po połowie spadku. Później będą musieli nabycie majątku zgłosić w ciągu 6 miesięcy do urzędu skarbowego, by skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadku.
Przykład 2
Matka pani Joanny niedawno zmarła i pozostawiła po sobie testament. Zapisała w nim mieszkanie dla swojej drugiej córki. Pozostawiła jednak po sobie jeszcze dom, który będzie do podziału pomiędzy dwie siostry. Są zgodne co do kwestii dziedziczenia po matce, dlatego udadzą się do notariusza na otwarcie testamentu oraz by sformalizować sprawy spadkowe.
Spadek po rodzicach może być prostą formalnością, ale w wielu okolicznościach staje się jednak niełatwą procedurą. Wszystko zależy od liczby spadkobierców, przeprowadzanych wcześniej spraw, istnienia testamentów, kwestii zachowków. Warto zasięgnąć rady prawnika, by prawidłowo i skutecznie przeprowadzić postępowanie dotyczące dziedziczenia po rodzicach.
Wszelkie niejasności i sposób postępowania warto skonsultować z doświadczonym prawnikiem obytym w prawie spadkowym. Nasi specjaliści proponują dogłębną analizę zadanego pytania w oparciu także o przedstawione dokumenty. Szybko i za uczciwą cenę możesz otrzymać poradę prawną dotyczącą Twojego indywidualnego przypadku.
Aby zadać pytanie, wypełnił formularz znajdujący się poniżej tekstu.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
