• Data: 2024-01-24 • Autor: Iryna Kowalczuk
W artykule poruszamy kwestię odpowiedzialności i uprawnień opiekuna prawnego w kontekście śmierci podopiecznego. Przedstawiamy sytuację rodziny, w której dochodzi do ubezwłasnowolnienia ojca i wywołanych tym faktu konsekwencji prawnych i emocjonalnych. Wspomnianą sytuację opisała nam pani Anna, pytając na początku, czy brat mógł wystąpić o ubezwłasnowolnienie ich taty, nie informując o tym fakcie ani siostry, ani mamy. Tata jest od 5 miesięcy w stanie śpiączki. Obecnie przebywa w domu brata, jednakże codziennie nasza klientka oraz jej mama opiekują się chorym. Tata znalazł się w domu brata tylko dlatego, że brat jest osobą nieznoszącą sprzeciwu, a w sytuacji, w jakiej się znaleźli, szkoda było czasu na spory. Pani Anna zastanawia się teraz, jakie będą konsekwencje tego, że brat stanie się opiekunem prawnym. Jak się mogą przedstawiać sprawy spadkowe po odejściu taty? W czasie trwania związku małżeńskiego rodziców mama była jedynie zameldowana w domu, w którym mieszkali, zaś cały niemały majątek jest „zapisany” na tatę. Co autorka pytania, jako córka, ma prawo dziedziczyć?
Dla osoby ubezwłasnowolnionej ustanawia się przedstawiciela ustawowego, to jest opiekuna albo kuratora. Przedstawiciela ustawowego wyznacza sąd opiekuńczy (sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy, wydział rodzinny) po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Po uprawomocnieniu się orzeczenia sąd okręgowy prześle akta do sądu rejonowego w celu ustanowienia dla ubezwłasnowolnionego przedstawiciela prawnego. Zaznaczę w tym miejscu, że brat mógł złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie ojca, nie zawiadamiając o tym innych członków rodziny.
Jeżeli ojciec zostanie ubezwłasnowolniony całkowicie, sąd ustanowi dla niego opiekuna; w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego – kuratora.
Zgodnie z art. 176 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) „jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka”.
Jeżeli nie ma wyżej wymienionych osób, opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich ubezwłasnowolnionego (art. 149 w związku z art. 175 K.r.o.).
Te same zasady stosuje się w przypadku ustanawiania kuratora.
Zakres uprawnień opiekuna osoby dorosłej jest konsekwencją utraty przez osobę ubezwłasnowolnioną (całkowicie) zdolności do czynności prawnych.
Utrata zdolności do czynności prawnych powoduje, że czynność prawna zdziałana przez ojca bez zgody opiekuna jest nieważna. Powyższe znajduje uzasadnienie w art. 14 K.c., zgodnie z którym „czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna” z jednym wyjątkiem, a mianowicie, jeśli „osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego [np. kupno gazety, jedzenia, środków czystości], umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych”.
Zobacz również: Czy opiekun prawny dziedziczy majątek?
Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Przede wszystkim opiekun sprawuje:
Przez sprawowanie pieczy należy rozumieć dbanie, by ubezwłasnowolniony miał środki do życia, opiekę lekarską, aby sam sobie nie szkodził i nie stwarzał zagrożenia dla innych osób. Opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej może się starać o umieszczenie, w razie konieczności, osoby ubezwłasnowolnionej w odpowiedniej placówce. Zarządzanie to piecza nad majątkiem ubezwłasnowolnionego.
Reprezentacja polega natomiast na zastępowaniu osoby będącej pod opieką w dokonywaniu czynności prawnych, składaniu oświadczeń woli.
Zakres praw opiekuna względem podopiecznego można porównać do zakresy władzy rodzicielskiej. Niemniej opiekun podlega nadzorowi sądu opiekuńczego. Po pierwsze, opiekun obowiązany jest uzyskiwać zezwolenie sądu na dokonywanie wszelkich ważniejszych spraw z zakresu tego typu pieczy. Są to takie sprawy, które mają decydujące znaczenie dla prawidłowego rozwoju psychicznego i fizycznego osoby podopiecznej, a także dla odpowiedniego przygotowania jej do pracy dla dobra społeczeństwa. Przykładowo zgody sądu będą wymagały następującego rodzaju sprawy:
Zobacz również: Śmierć opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej
Po wtóre, niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu, chyba że sąd zwolni od tego obowiązku opiekuna prawnego.
Po trzecie, opiekun obowiązany jest w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jej majątkiem. Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w takim wypadku opiekun składa tylko ogólne sprawozdanie o zarządzie majątkiem.
Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie ustawy o pomocy społecznej.
Co się tyczy dziedziczenia po śmierci ojca, to po jego śmierci będzie miało miejsce dziedziczenie ustawowe (o ile za życia ojciec nie sporządzi testamentu). W pierwszej kolejności do spadku zostaną powołani jego małżonka oraz dzieci. Udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼. A więc nasza klientka po śmierci ojca będzie dziedziczyła udział w spadku po nim, o ile ojciec za życia, będąc osobą świadomą swoich działań, nie spisał testamentu na rzecz innych osób.
Zobacz również: Majątek osoby ubezwłasnowolnionej po jej śmierci
Przypadek pani Ewy i jej ojca
Pani Ewa została opiekunem prawnym swojego ojca po tym, jak uległ on ciężkiemu wypadkowi i zapadł w śpiączkę. Jako jedyna córka musiała przejąć zarząd nad jego majątkiem, w tym nad domem, w którym dorastała. Po śmierci ojca stanęła przed zadaniem podziału spadku, który ostatecznie podzielono między nią a daleką rodzinę. Pani Ewa była odpowiedzialna za wszelkie formalności związane z testamentem oraz za uporządkowanie spraw finansowych ojca.
Historia pana Marka i jego matki
Pan Marek, mimo że mieszkał za granicą, został opiekunem swojej starszej matki, która cierpiała na zaawansowaną demencję. Decyzja sądu opiekuńczego była dla niego zaskoczeniem, ponieważ miał ograniczony kontakt z matką. Po jej śmierci Marek musiał wrócić do Polski, aby zająć się sprawami spadkowymi i podjąć decyzje dotyczące nieruchomości, co było wyzwaniem ze względu na odległość i brak bezpośredniego kontaktu z sytuacją.
Doświadczenie [ani Katarzyny jako opiekuna
Pani Katarzyna, będąc opiekunem prawnym swojego wuja bezdzietnego, poświęciła wiele czasu na zapewnienie mu odpowiedniej opieki. Po jego śmierci, zgodnie z prawem, jako najbliższa krewna przejęła odpowiedzialność za załatwienie spraw związanych z jego testamentem i majątkiem.
Podsumowując, mamy nadzieję, że rzetelnie wyjaśniliśmy kluczowe aspekty i wyzwania, z jakimi mogą się spotkać opiekunowie prawni po śmierci swoich podopiecznych. Przedstawiamy nie tylko obowiązki prawne, ale także zwracamy uwagę na emocjonalne i praktyczne aspekty zarządzania majątkiem oraz sprawami spadkowymi.
Potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej lub wsparcia w przygotowaniu dokumentów związanych z opieką prawną i kwestiami spadkowymi? Wypełnij formularz znajdujący się pod tekstem i opisz nam swoją sprawę.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
