• Data: 2023-11-08 • Autor: Iryna Kowalczuk
Opieka nad osobą, która jest całkowicie ubezwłasnowolniona, to ciężkie i wymagające zadanie. Wiąże się z wieloma wyrzeczeniami, obowiązkami i nieraz kosztami. Jeśli podopieczny nie ma żadnej rodziny, odpowiedzialność za niego ponosi opiekun prawny. Z tego względu można zastanawiać się, czy opiekun prawny może być spadkobiercą? Z taką wątpliwością zwrócił się do nas pani Katarzyna:
Od 10 lat jestem opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionej osoby. Mój podopieczny nie ma nikogo, żadnej rodziny. Kto będzie po nim dziedziczył? Czy opiekun prawny może być spadkobiercą osoby ubezwłasnowolnionej na mocy testamentu?
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności testowania, czyli nie może sporządzić ważnego testamentu.
Testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania jest bezwzględnie nieważny. Potwierdza to art. 944 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.). Zgodnie z treścią tego przepisu:
„Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”.
Osoby ubezwłasnowolnione są pozbawione zdolności do czynności prawnych (art. 12 K.c.). Tym samym majątek osoby ubezwłasnowolnionej podlega dziedziczeniu ustawowemu.
Zobacz również: Śmierć osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej
Jeżeli zatem jest Pani dla swojego podopiecznego osobą obcą (nie należy Pani do żadnej grupy dziedziczenia wymienionej powyżej), a Pani podopieczny faktycznie nie ma absolutnie żadnej osoby, która należałaby do ww. grup dziedziczenia – to spadek po podopiecznym przypadnie gminie jej ostatniego miejsca zamieszkania lub Skarbowi Państwa. Niestety bycie opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej nie daje Pani żadnych preferencji, jeżeli chodzi o dziedziczenie.
Jeżeli majątek osoby ubezwłasnowolnionej miałby przejść tylko na Panią, musiałoby to nastąpić jeszcze za życia osoby ubezwłasnowolnionej w drodze:
Należy jednak pamiętać, że na dokonanie powyższych czynności rozporządzających musiałaby Pani uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego (art. 156 w związku z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy – wydział rodzinny i spraw nieletnich. Sądem miejscowo właściwym będzie sąd miejsca zamieszkania ubezwłasnowolnionego. Powyższe czynności dokonane bez zgody sądu byłyby nieważne. Opłata w takim przypadku wynosi 40 zł.
Sąd będzie badał, czy takie rozporządzenie majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej (czyli np. darowizna lub umowa dożywocia) jest dla niej korzystne.
Teraz kilka słów o tych konkretnych umowach, dzięki którym mogłaby Pani stać się właścicielem majątku po ubezwłasnowolnionym.
Zobacz również: Obowiązki opiekuna prawnego po śmierci osoby ubezwłasnowolnionej
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 K.c.). Oświadczenie darczyńcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Ustanowienie przy tej czynności np. umowy dożywocia powinno przekonać sąd, że takie posunięcie nie będzie dla ubezwłasnowolnionego niekorzystne (tak jak to mogło być w sytuacji z umową darowizny, jaka jest umową nieodpłatną).
Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy dożywocia następuje zawsze z równoczesnym obciążeniem tej nieruchomości prawem dożywocia (art. 910 K.c.). Wówczas Pani jako nabywca nieruchomości zobowiązana jest do zapewnienia zbywcy (ubezwłasnowolnionemu) dożywotniego utrzymania.
Świadczenia przypadające dożywotnikowi z tytułu umowy dożywocia określa zwykle, i to w sposób często bardzo szczegółowy, umowa dożywocia. W przypadku braku odpowiednich postanowień umownych nabywca „powinien przyjąć dożywotnika jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym” (art. 908 § 1 K.c.).
W postępowaniu sądowym musiałaby Pan wykazać, że zamierzona czynność pozostaje w zgodzie z dobrem podopiecznego i jego interesami oraz że w zamian za przeniesienie udziału w nieruchomości zapewni mu Pani dożywotnie utrzymanie. Sąd musi nabrać przekonania, że ubezwłasnowolnionemu dostarczy Pani wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewni mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawi własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Reasumując, jeżeli ubezwłasnowolniony posiada nieruchomość, może Pani spróbować zwrócić się do sądu o zgodę na ustanowienie umowy dożywocia, jeżeli nie, to pozostaje jedynie wnioskować o zgodę na umowę darowizny. Oczywiście na wszystkie te umowy musi wydać zgodę sąd opiekuńczy.
Zobacz również: Zwykły zarząd majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej
Przykład 1
Pani Teresa jest opiekunką prawną swojej sąsiadki. Starsza pani jest całkowicie ubezwłasnowolniona, bardzo schorowana i o ograniczonej świadomości. Z tych względów nie może sporządzić testament i przepisać mieszakania Teresie. Nie wchodzi także w grę zwykła darowizna. Pani Teresa może starać się przed sądem opiekuńczym o ustanowienie w imieniu podopiecznej umowy dożywocia. Zastanawia się jednak nad tym krokiem, tym bardziej, że żyją wnuki sąsiadki. Sąd zatem zapewne nie wyda zgody na przepisanie.
Przykład 2
Pan Rafał spisał przed laty testament, w którym dom zapisał swojemu wnukowi. Kilka lat temu pan Rafał przeszedł ciężki wypadek, po którym nigdy nie wrócił do sprawności. Został ubezwłasnowolniony i jego opiekunem prawnym stała się siostra. Niestety nie może ona liczyć na spadek po bracie, bo nie jest on teraz w stanie zmienić testamentu.
Jak pokazuje powyższy tekst, opieka nad osobą ubezwłasnowolnioną nie łączy się niestety z żadnymi profitami. Nawet jeśli podopieczny nie ma żadnej rodziny, a posiada jakiś majątek, zostanie on przypisany Skarbowi Państwa. Jedynym rozwiązaniem na otrzymanie dóbr przez opiekuna jest umowa dożywocia. Ale na nią musi się zgodzić sąd rodzinny. Warto pamiętać, że ubezwłasnowolniony nie może dokonać przepisania w testamencie.
Jak widać po pytaniu naszej klientki oraz podanych przykładach, każda sytuacja związana z ubezwłasnowolnieniem i dziedziczeniem może być inna. Czasami trudno zorientować się w przepisach prawnych, dlatego warto udać się po pomoc do doświadczonego prawnika.
Jeśli masz podobny problem prawny, opisz go w formularzu dostępnym pod artykułem, a nasz prawnik szybko odezwie się do Ciebie, podając proponowaną wycenę usługi.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
