• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Kilkanaście lat temu zmarł ojciec, a my, jego dzieci przy otwarciu testamentu zrzekliśmy się zachowku na rzecz mamy, aby miała swój kąt. W 2003 r. na prośbę mamy ja i brat zrzekliśmy się notarialnie dziedziczenia. Mama cały dom przekazała naszej siostrze i jej mężowi (nie wiemy na jakich zasadach). Miesiąc temu siostra dom sprzedała i na razie wzięła mamę do siebie. Niestety podejrzewamy, że będzie chciała umieścić ją w domu opieki. Czy ja i brat będziemy musieli pokrywać należności za pobyt w tym domu, pomimo że zrzekliśmy się dziedziczenia, i jak ewentualnie się przed tym zabezpieczyć?
Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 60 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (u.p.s.) pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny – do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania.
„Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania do domu pomocy społecznej” (art. 59 ust. 1 u.p.s.).
Stosownie do art. 61 ust. 1 u.p.s.: „obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność”.
Zasada kolejności przyjęta w powołanym przepisie art. 61 ust. 1 pkt 1-3 ustawy oznacza, że w sytuacji, gdy osoba umieszczona w domu pomocy społecznej nie jest w stanie ponieść kosztów pobytu w placówce, obowiązek wnoszenia kosztów spoczywa na małżonku, w następnej kolejności na zstępnych przed wstępnymi, wstępnych oraz gminie, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Wnoszenie opłat nie obciąża równocześnie wszystkich zobowiązanych wymienionych w tym przepisie, ale obowiązek ten przechodzi na nich w kolejności w nim ustalonej.
Zobacz równie: Pobyt w DPS a spadek
Zgodnie z art. 61 ust. 2 u.p.s.: „opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 […];
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2”.
Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby niewymienione w art. 61 ust. 2 u.p.s. zgodnie z przepisem art. 61 ust. 2a ustawy.
Należy tu wskazać, że obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania osoby skierowanej do domu pomocy społecznej powinien zostać określony już w decyzji o skierowaniu i o ustaleniu opłaty za pobyt w domu opieki społecznej.
W świetle przywołanej regulacji u.p.s. istnieją dwa rodzaje obowiązków gminy, która kieruje podopiecznego do domu pomocy społecznej w zakresie odpłatności za ten pobyt (zob. wyrok WSA w Szczecinie z 24 listopada 2010 r., sygn. akt II SA/Sz 440/10, lex 754779).
Pierwszy to obowiązek gwarancyjny. Powstaje on wówczas, gdy osoba umieszczona w domu pomocy społecznej nie może z własnych dochodów pokryć w całości kosztów pobytu w takiej placówce i wówczas ustala się jej obowiązek w części, nie więcej jednak niż 70% dochodu (art. 61 ust. 2 pkt 1 u.p.s.). W takiej sytuacji różnicę między kwotą tak uzyskaną a średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej pokrywa gmina i jest to ta część opłaty, która ma walor gwarancyjny, pozwala bowiem realizować usługi opiekuńcze wobec osoby, która nie jest w stanie ich ponieść (art. 61 ust. 2 pkt 3 u.p.s.).
W myśl art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej małżonek, zstępni i wstępni wnoszą zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 u.p.s. Tak więc z przepisów tych wynika, że w pierwszej kolejności w dniu kierowania do domu pomocy społecznej należy określić wysokość opłaty za pobyt, a zasady obciążenia tą (ustaloną zgodnie z art. 59 ust. 1 u.p.s. w dniu skierowania do domu pomocy społecznej) opłatą określają przepisy art. 61 u.p.s. Z przepisów tych wynika, że przede wszystkim należy dążyć do określenia obowiązków osób bliskich pensjonariuszowi domu pomocy społecznej w drodze umowy zawartej w trybie art. 103 ust. 2 u.p.s. Zarówno pensjonariusz, jak i jego bliscy – zobowiązani, muszą mieć pełną świadomość co do tego, jakie i kto będzie ponosił opłaty związane ze skierowaniem i dokonać świadomego wyboru, czy umieścić taką osobę w domu pomocy społecznej, czy inaczej rozwiązać kwestię koniecznej opieki nad nią.
Zobacz również: Czy dziecko w rodzinie zastępczej dziedziczy?
W art. 61 ust. 3 u.p.s. przewidziano obowiązek wnoszenia zastępczo opłat przez gminę, jeżeli z tego obowiązku nie wywiązują się osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 1, 2 i 2a u.p.s. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu wniesionych w tym celu kwot. Jednak podstawową przesłanką do dochodzenia przez gminę regresu wobec bliskich jest niewywiązywanie się przez nich z obowiązków określonych czy to w drodze decyzji, czy też w drodze umowy.
To w decyzji, o której mowa w art. 59 ust. 1 u.p.s. lub w drodze umowy, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., doznają konkretyzacji powołane przepisy ustawy przez: określenie kwoty opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, wskazanie osób zobowiązanych do jej ponoszenia z kręgu podmiotów wskazanych w powyższych przepisach, ustalenie przypadających na nich kwot opłaty oraz ewentualne zwolnienie, stosownie do art. 64 u.p.s., w całości lub w części z ustalonej opłaty.
Pogląd, że wynikające z art. 59 ust. 1 u.p.s. ustalenie opłaty w decyzji administracyjnej obejmuje obowiązek organu nie tylko określenia ogólnej kwoty opłaty miesięcznej, lecz także osoby czy osób zobowiązanych do jej uiszczania prezentowany jest także w literaturze (zob. A. Prekut, Ustawa o pomocy społecznej z komentarzem – cyt. za W. Maciejko, P. Zaborniak, Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Warszawa 2008, str. 299).
Obowiązek wnoszenia opłaty przez konkretną osobę czy osoby spośród kręgu podmiotów zobowiązanych na mocy art. 61 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 u.p.s. kreuje nie umowa, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., ale decyzja administracyjna o ustaleniu opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej przewidziana w art. 59 ust. 1 u.p.s. Z samego brzmienia art. 103 ust. 2 u.p.s. wynika, że celem takiej umowy nie jest nawiązanie cywilnoprawnego stosunku zobowiązującego do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, ale ustalenie wysokości opłaty „wnoszonej” przez te osoby, a więc opłaty, której obowiązek ponoszenia został już ustalony. Przekonujący jest pogląd prezentowany przez W. Maciejko i P. Zaborniaka w Komentarzu do społecznej ustawy o pomocy społecznej (Warszawa 2008), że zawarcie umowy przewidzianej w art. 103 ust. 2 u.p.s. ma na celu umożliwienie małżonkowi, zstępnym i wstępnym zadeklarowania opłacania wyższego odsetka opłaty, aniżeli wynika to z przepisów o minimalnych obciążeniach wynikających z art. 61 ust. 2 pkt 2 lit. a i b (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 września 2010 r., sygn. akt I OSK 204/10 – dostępny w internetowej bazie orzeczeń).
Obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania osoby skierowanej do domu pomocy społecznej powinien więc zostać określony już w decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej i o ustaleniu opłaty za pobyt. Nawet udokumentowana okoliczność odmowy zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., nie może stanowić wyłącznej podstawy do wydania decyzji o obowiązku zwrotu na rzecz gminy części opłaty przez nią ponoszonej. Należy przy tym dodać, że zobowiązany winien mieć możliwość wcześniejszego zapoznania się z warunkami realizacji ciążącego na nim obowiązku.
Dla ustalenia tej odpłatności nie mają natomiast znaczenia przyczyny umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej, obowiązki zaś małżonka i krewnych takiej osoby są zależne wyłącznie od ich sytuacji dochodowej, o czym stanowi art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. Okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej czy majątkowej nie mają zatem znaczenia dla ustalenia obowiązku ponoszenia opłaty przez zobowiązanego. Mogą natomiast stanowić podstawę do wydania przez organ administracji rozstrzygnięcia o zwolnieniu z obowiązku ponoszenia w całości lub w części ustalonej opłaty na podstawie art. 64 u.p.s.
W sytuacji, gdy istnieją przesłanki świadczące o dobrej sytuacji materialnej osoby zobowiązanej i nie zgadza się ona na umowne określenie wysokości odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej członka rodziny, kierownik ośrodka może skorzystać z prawa: bądź wydania decyzji określającej na podstawie art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 u.p.s. wysokość zastępczo poniesionych przez gminę wydatków i wskazującą osobę zobowiązaną do zwrotu należności, bądź do wystąpienia do sądu z powództwem o roszczenie alimentacyjne na podstawie art. 110 ust. 5 u.p.s.
Zobacz również: Jak znaleźć akt urodzenia pradziadka?
Podmioty zobowiązane do ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej wymienia przepis art. 61 ust. 1 u.p.s. w punktach od 1 do 3, ustanawiając jednocześnie kolejność ponoszenia przez te podmioty owej odpłatności. W punkcie pierwszym ustawodawca wymienia mieszkańca domu, a w przypadku osób małoletnich jego przedstawiciela ustawowego, w drugim małżonka i zstępnych przed wstępnymi, a w punkcie trzecim gminę, z której osoba został skierowana do domu pomocy społecznej.
Jednocześnie w ust. 2 art. 61 u.p.s. ustawodawca określa granice obciążenia poszczególnych grup podmiotów odpłatnością za pobyt w domu pomocy społecznej. Przepis art. 61 ust. 2 u.p.s. stanowi bowiem, że mieszkaniec domu (przedstawiciel ustawowy małoletniego mieszkańca) ponosi odpłatność w wysokości nie większej niż 70% swojego dochodu (dochodu małoletniego dziecka). Przepis ma funkcję ochronną. Nie pozwala na bezwzględne żądanie całości opłaty od mieszkańca, którego dochody własne odbiegają od średniego kosztu utrzymania mieszkańca domu pomocy społecznej. Jeżeli kwota odpowiadająca 70% dochodu własnego mieszkańca nie pokrywa pełnej opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, następuje ustalenie podmiotów zobowiązanych do jej uiszczenia z kręgu wskazanego w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s.
Małżonek oraz zstępni i wstępni ponoszą odpłatność stosownie do treści umowy zawartej z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej (powiatowego centrum pomocy rodzinie). W sytuacji, gdy nie dojdzie do zawarcia umowy, odpłatność wspomnianych osób jest ustalana decyzją, przy czym ustawodawca w art. 61 ust. 2 u.p.s. zastrzega, że decyzyjne obciążenie małżonka i krewnych w linii prostej kosztami pobytu osoby bliskiej w domu pomocy może nastąpić jedynie wtedy, gdy dysponują oni dochodem przewyższającym 300% kryterium dochodowego (osoby samotnie gospodarującej lub na osobę w rodzinie), albowiem na koszty pobytu małżonka lub krewnego w linii prostej w domu pomocy społecznej może być przeznaczona nadwyżka ponad 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie lub osoby samotnie gospodarującej.
Natomiast gmina (z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej) ponosi odpłatność w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez podmioty wymienione punktach 1 i 2, tj. samego mieszkańca oraz jego małżonka czy krewnych w linii prostej.
Jak widać, wysokość pokrycia kosztów utrzymania przez podopiecznego nie może przekroczyć 70% jego dochodu. Dalej bada się, czy są krewni, którzy mogą pokrywać koszty – czy spełniają kryterium dochodowe. Jeśli nie – pokrywa je gmina.
Tak więc dopóki gmina nie wyda decyzji w zakresie odpłatności (zawsze po wywiadzie środowiskowym) nie ma powodu do obaw. Jeśli wyda decyzję, określając odpłatność któregokolwiek z nieobdarowanych przez matkę dzieci, należy złożyć w sądzie pozew o alimenty od obdarowanej siostry, wskazując na treść art. 128 K.r.o, zgodnie z którym obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 K.r.o.). Art. 133 § 1 K.r.o. stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Dokonując powyższego rozstrzygnięcia, należy mieć przede wszystkim na uwadze treść art. 144 1 K.r.o., zgodnie z którym zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Siostra została obdarowana, zgodnie z Kodeksem cywilnym zobowiązana jest dostarczyć matce środki na utrzymanie – tu w postaci alimentów określających różnicę pomiędzy kwotą pokrywaną przez mamę z jej świadczenia a kosztem utrzymania matki w domu pomocy społecznej. W ten sposób zostaniecie zwolnieni z tych opłat.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
