• Data: 2023-11-19 • Autor: Tomasz Krupiński
Odrzucenie spadku to ważna decyzja, zwłaszcza w sytuacjach, gdy dziedziczenie wiąże się z przejęciem długów. W przypadku śmierci dalszego krewnego, który pozostawił znaczne zobowiązania, kolejne osoby z rodziny powołane do spadku stają przed wyzwaniem ochrony własnych interesów finansowych. Ten artykuł omawia praktyczne aspekty odrzucenia spadku, koncentrując się na sytuacji rodziny, która musi podjąć decyzję o odrzuceniu długów pozostawionych przez zmarłą ciotkę. Przedstawiamy na przykładzie sprawy pani Krystyny kluczowe kwestie prawne i procedury, które pomagają uniknąć przejmowania niechcianych zobowiązań spadkowych.
Pani Krystyna napisała, że potrzebuje porady w związku z niedawną śmiercią ciotki – siostry jej żyjącej mamy. Wujek zmarł już wcześniej. Sytuacja była poważna, bo ciotka pozostawiła bardzo duże długi i do drzwi jej rodziny dobijali się wierzyciele. Dzieci i wnuki zmarłej już odrzuciły spadek. Pani Krystyna podała, że oprócz mamy i jej są jeszcze 2 córki. Jedna wyszła za mąż za Anglika i mieszka z rodziną w Anglii – ma 2 małych dzieci. Pani Krystyna ma 2 pełnoletnich dzieci, a najmłodsza siostra mieszka w Polsce i ma małe dziecko. Pani Krystyna i pozostałe panie były zdecydowane odrzucić ten spadek. Chciały wiedzieć, czy muszą odrzucić go już teraz, czy czekać aż dostaną jakieś powiadomienie o nabyciu spadku. Zastanawiały się, czy nie wystarczyłoby, aby ich mama odrzuciła ten spadek. Jeśli jednak one też muszą to zrobić, to co z ich dziećmi, czy one również mogą przejąć te długi? Jeśli tak, to jak tego uniknąć. I jak powinna postąpić siostra mieszkająca w Anglii?
W przedstawionej przez panią Krystynę sprawie przede wszystkim określmy, jaka grupa spadkobierców ustawowych zmarłej ciotki wchodzi w rachubę. Zgodnie z art. 931 Kodeksu cywilnego:
„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.
Następnie według art. 932:
„§ 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
§ 2. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
§ 3. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
§ 4. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
§ 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
§ 6. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku”.
Skoro spadek odrzuciły dzieci i ich zstępni, to zostali uznani za tych, którzy nie dożyli otwarcia spadku. Następnie do dziedziczenia są powołani rodzice spadkodawcy, a jeżeli oni nie dożyli otwarcia spadku, to następnie do dziedziczenia dochodzi rodzeństwo, czyli mama pani Krystyny, a w razie gdy ona odrzuci spadek – jej zstępni, czyli pani Krystyna i jej siostry, a potem ich dzieci.
Zobacz również: Odrzucenie spadku a wezwanie do zapłaty
Najlepiej dla pań byłoby odrzucić spadek, gdyż, jak wskazuje pani Krystyna, długi zmarłej są bardzo duże, a wierzyciele już interesują się spadkobiercami.
Zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego (w brzmieniu obowiązującym od 15.11.2023 r.):
„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
§ 11. Do zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
§ 12. Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.”
Jeżeli więc mama pani Krystyny, a po niej kolejni spadkobiercy nie odrzucą spadku w terminie 6 miesięcy od momentu, kiedy dowiedzieli się o tytule swego powołania, to przejmą spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku wskazanego w spisie inwentarza. Odpowiedzialność wydaje się jasna, jednak w praktyce jest wiele z tym problemów, więc skoro można, to trzeba próbować całkowicie odrzucić spadek na minusie.
Według art. 640 Kodeksu postępowania cywilnego:
„§ 1. Oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
§ 2. Oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku”.
Następnie stosownie do art. 641:
„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku;
3) treść złożonego oświadczenia.
§ 2. Oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
§ 3. Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
§ 4. Jeżeli oświadczenie złożono ustnie, z oświadczenia sporządza się protokół”.
Zobacz również: Czy notariusz zawiadamia sąd o odrzuceniu spadku?
O przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności (art. 643).
Jak więc z tego wynika, zgodnie z ogólną dyrektywą dokonywania czynności w postępowaniu spadkowym przez sąd spadku (art. 628) oraz w związku z obowiązkiem przesyłania oświadczeń w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku do sądu spadku, sąd ten jest zobowiązany do dokonywania zawiadomień określonych w omawianym przepisie.
Sąd przesyła zawiadomienia do osób wskazanych w oświadczeniu oraz przedstawionych dokumentach (art. 641 § 2) i nie ma obowiązku przeprowadzania żadnych dodatkowych ustaleń w tym zakresie. Obowiązku przesyłania zawiadomień nie ma wówczas, gdy oświadczenie jest składane w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Osoby, które miałyby być zawiadomione w trybie art. 643, należą do zainteresowanych w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, a zatem powinny być jego uczestnikami. Jeżeli takie osoby zostaną ujawnione dopiero przy składaniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, to sąd stosownie do art. 510 § 2 wezwie je do udziału w sprawie.
Formalnie więc mama pani Krystyny powinna poczekać na zawiadomienie z sądu o odrzuceniu spadku przez jej poprzedników oraz że może przyjąć bądź odrzucić spadek. Bywa z tym różnie, bowiem często poprzednicy nie znają aktualnych adresów stron. Należałoby więc porozmawiać z rodziną, która odrzuciła spadek, jakie adresy wskazała i kogo jako spadkobierców.
Od dowiedzenia się o tytule swego powołania płynie termin 6 miesięcy dla mamy pani Krystyny, więc nie ma co czekać na sprawę o stwierdzenie nabycia spadku, tylko złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w sądzie spadku (na piśmie) lub u notariusza. Następne w kolejności będą córki, a potem ich dzieci.
Jak już wskazałem, najpierw takie oświadczenie składa mama z podaniem następnych spadkobierców, czyli swoich córek i ich adresów. Po jej oświadczeniu na takich samych zasadach robią to córki (albo czekają na informację o odrzuceniu spadku przez mamę). Po córkach będą ich dzieci, z tym że z racji tego, że są to osoby małoletnie, a czynność odrzucenia spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, najpierw na takie odrzucenie zezwolić musi sąd opiekuńczy.
Siostra pani Krystyny mieszkająca w Anglii, w Polsce traktowana jest jak obywatel Polski i spadek przyjmuje na zasadach polskich. Może ona przyjechać do Polski i złożyć przed polskim notariuszem oświadczenie od odrzuceniu spadku, może to też zrobić przed polskim konsulem i wysłać do sądu spadku (wzory takich oświadczeń są dostępne na stronach polskich konsulatów).
Sprawę o zezwolenie na dokonanie takiej czynności w imieniu dzieci niestety trzeba przeprowadzić w Polsce. Z tego, co wiem, prawo angielskie i sądy angielskie nie znają takiej procedury. Do tej sprawy będą potrzebni oboje rodzice dzieci, gdyż sąd rodzinny ma obowiązek oboje wysłuchać.
Po takim zezwoleniu sądu, spadek w imieniu dziecka można odrzucić przed konsulem, notariuszem lub sądem spadku z takimi samymi terminami jak dla osób dorosłych.
Po lekturze artykułu widzimy złożoność sytuacji, gdy kolejni krewni są powoływani do spadku, który zawiera tylko długi, i podejmują czynności w celu odrzucenia spadku. Aby lepiej zobrazować tę tematykę, przedstawiamy trzy przypadki z życia wzięte:
Przykład 1
Jan, emerytowany nauczyciel, otrzymał informację o śmierci swojego dalekiego kuzyna. Okazało się, że kuzyn pozostawił po sobie znaczne długi. Jan, mając ograniczone środki finansowe, zdecydował się odrzucić spadek, aby nie mieć z tą sprawą nic wspólnego.
Przykład 2
Katarzyna, matka dwójki dzieci, została poinformowana o śmierci swojej ciotki. Ciotka nie miała własnych dzieci, a jej majątek składał się głównie z domu w złym stanie technicznym i długów. Katarzyna, po konsultacji z prawnikiem, zdecydowała się na odrzucenie spadku, biorąc pod uwagę wysokie koszty remontu i spłaty zadłużenia. Zadbała o to, aby odrzucić też spadek w imieniu swoich dzieci.
Przykład 3
Tomasz, młody, dobrze prosperujący przedsiębiorca, dowiedział się o śmierci wuja, który był znanym kolekcjonerem sztuki. Wuj zostawił po sobie wartościowe dzieła, ale również ogromne długi. Tomasz, po dokładnej analizie sytuacji, postanowił przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił długi do wysokości stanu czynnego spadku – to pozwoliło mu na zachowanie najcenniejszych eksponatów.
Te przypadki pokazują, jak decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może znacząco wpłynąć na życie spadkobierców. Ważne jest, aby każdy, kto staje przed taką decyzją, dokładnie rozważył wszystkie aspekty prawne i finansowe. Niezależnie od okoliczności kluczowe jest uzyskanie fachowej porady prawnej, aby uniknąć nieprzewidzianych konsekwencji.
Artykuł ten rzetelnie wyjaśnia kwestie związane z odrzuceniem spadku, podkreślając złożoność sytuacji, gdy zadłużony spadek przechodzi na kolejnych krewnych. Przez pryzmat praktycznych przykładów uświadamia nam, jak ważne jest dokładne rozważenie aspektów prawnych i osobistych skutków przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub jego odrzuceniu, zwracając szczególną uwagę na konieczność konsultacji z prawnikiem.
Potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej dotyczącej spadków? Skorzystaj z naszych usług online – oferujemy kompleksowe doradztwo oraz pomoc w przygotowaniu dokumentów i pism spadkowych, dostosowanych do Twojej sytuacji. Formularz kontaktowy znajduje się pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Randa prawny.
Zapytaj prawnika
