• Data: 2024-01-12 • Autor: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Kiedy samotna matka odejdzie, zostawiając za sobą majątek i jedynego potomka, rodzą się pytania dotyczące dziedziczenia. Co się stanie z jej mieszkaniem, oszczędnościami, kim są spadkobiercy? W podobnej sytuacji straty jest pani Marta, która napisała nam, że niedawno zmarła jej mama, a ojciec nie żyje od dawna. Miała też tylko jedno dziecko – naszą klientkę. Po mamie zostało jej własne mieszkanie (wypis aktu notarialnego) i pieniądze na wspólnym z córką koncie bankowym (umowa o prowadzenie rachunków bankowych). Pani Marta zastanawia się, kto jest uprawniony do dziedziczenia po matce. W jaki sposób powinna załatwić formalności spadkowe? W jakim terminie powinno zostać przeprowadzone postępowanie o nabycie spadku?
W przypadku niepozostawienia przez spadkodawcę testamentu Kodeks cywilny w wyraźny sposób określa grupy spadkobierców ustawowych, które kolejno dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy.
Zobacz również: Spadek po matce
Tyle teorii. Pani Marta napisała, że mama była niezamężna, a ona jest jedynym dzieckiem, więc z podanych przez nią informacji wynika, że jest pani Marta jedyną spadkobierczynią, skoro mama nie miała męża.
Wniosek o wydanie postanowienia o nabyciu spadku przez sąd może złożyć każda osoba mająca w tym interes prawny, przede wszystkim spadkobierca. Sądem właściwym do złożenia wniosku jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy – mamy. Opłata sądowa od takiego wniosku wynosi 55 zł. Oprócz tej opłaty opłacie podlega złożenie, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.
Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (którym jest chwila śmierci spadkodawcy). Wyjątek od tej zasady może mieć miejsce wówczas, gdy wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku.
Co istotne, sąd w takim postępowaniu nie zajmuje się kwestią, co wchodzi w skład spadku, oznacza jedynie przysługujące spadkobiercom udziały w majątku spadkowym.
Na marginesie pragnę przypomnieć, że strona nie musi kierować sprawy na drogę sądową, a skorzystać z usług notariusza, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem uzyskania aktu jest zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez wszystkich spadkobierców – co w tym wypadku nie jest konieczne, jeżeli jest pani Marta jedyną spadkobierczynią.
Zobacz również: Spadek po matce gdy żyje ojczym
Przyszły spadkobierca ma trzy drogi postępowania. Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego może on przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Natomiast w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Można też spadek odrzucić.
Zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Wyłączona jest możliwość odwołania złożonego oświadczenia. Termin ten dla spadkobierców rozpoczyna się z dniem, w którym dowiedzieli się oni o tytule swego powołania. Z reguły będzie to dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Ten sześciomiesięczny termin jest zachowany, gdy przed jego upływem zostanie złożone oświadczenie w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie lub przed notariuszem. Zgodnie z postanowieniem SN z dnia 20 lutego 1963 r., sygn. akt I CR 109/63 „do zachowania terminu wystarczy wniesienie do sądu lub państwowego biura notarialnego, chociażby niewłaściwego, podpisanego przez spadkobiercę i zawierającego niezbędne dane oświadczenia o odrzuceniu spadku”.
Zgodnie z art. 1018 § 3 K.c. oświadczenie można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie można złożyć także przez pełnomocnika, lecz warunkiem ważnego pełnomocnictwa do złożenia takiego oświadczenia jest jego forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym, co oznacza, że własnoręczność podpisu musi być potwierdzona przez właściwy organ, którym m.in. jest notariusz.
Zobacz również: Jak przepisać dom po zmarłej mamie
Obowiązkiem notariusza, a także sądu, gdy nie jest to sąd, w którego okręgu mieszkał spadkodawca, jest niezwłoczne przesłanie oświadczeń, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
Zgodnie z art. 641 Kodeksu postępowania cywilnego ”oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku;
3) treść złożonego oświadczenia”.
Powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów. Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
Mając prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź akt poświadczenia dziedziczenia, pani Marta powinna udać się do banku. Praktyka banków jest różna, ale niezależnie od tego, jak postąpi bank prowadzący wspólny rachunek, część środków przypadająca na zmarłego współwłaściciela wchodzi do jego masy spadkowej.
Jeżeli przyjmie nasza klientka spadek, to ciąży na niej obowiązek zgłoszenia nabycia spadku do urzędu skarbowego. Jako że jest córką i znajduje się w tzw. zerowej grupie spadkowej, nie będzie musiała płacić podatku od wartości spadku, jeżeli zgłosi jego nabycie w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Stanowi o tym art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Przykłady z życia pokazują, że dziedziczenie po matce lub po ojcu dotyczy dziecka, które zostaje zwykle jedynym spadkobiercą – zwłaszcza jeśli dochodzi do dziedziczenia ustawowego.
Janina, 75 lat
Po śmierci Janiny jej jedyna córka Ewa stała się spadkobierczynią. Janina nie zostawiła testamentu, ale miała mieszkanie i niewielkie oszczędności. Ewa, aby uregulować sprawy spadkowe, udała się do notariusza, by sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, co pozwoliło jej na przejęcie mieszkania i środków matki.
Paweł, 52 lata
Kiedy Paweł zmarł, pozostawił za sobą dom rodzinny i samochód. Jego żona zmarła kilka lat wcześniej, a jedyne dziecko, syn Krzysztof, mieszkał za granicą. Krzysztof, będąc jedynym dziedzicem, musiał wrócić do Polski, by zająć się sprawami spadkowymi. Skorzystał z pomocy prawnika, aby przejść przez proces dziedziczenia, co było szczególnie ważne w kontekście zarządzania nieruchomością.
Małgorzata, 65 lat
Małgorzata, będąc samotną matką i babcią, zawsze martwiła się o przyszłość swojej wnuczki Ani, zwłaszcza że jej córka zmarła młodo. Aby zapewnić Ani bezpieczeństwo, sporządziła testament, w którym przekazała jej cały swój dobytek, w tym mieszkanie i rodzinne pamiątki. Po śmierci Małgorzaty, Ania, w oparciu o testament, mogła łatwiej przejąć spadek dzięki wyraźnym życzeniom babci zapisanym w dokumencie.
Podsumowując, dziedziczenie po samotnej matce podlega jasno określonym zasadom prawnym, które krok po kroku kierują przez proces nabycia spadku.
Potrzebujesz pomocy dotyczącej kolejności dziedziczenia lub innych kwestii związanych z prawem spadkowym? Oferujemy profesjonalne doradztwo i sporządzanie pism, aby ułatwić Ci przejście przez proces spadkowy zgodnie z obowiązującym prawem. Opisz swój problem w formularzu pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
4. Postanowienie Sądu Nnajwyższego z dnia 20 lutego 1963 r., sygn. akt I CR 109/63
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
