• Data: 2024-05-03 • Autor: Iryna Kowalczuk
Moja mama zmarła kilka miesięcy temu. Jej mąż, a mój ojczym zmarł dwa lata wcześniej. Oboje byli współwłaścicielami mieszkania. Mąż mojej mamy miał dwoje dzieci z pierwszego małżeństwa, jednak nie utrzymywali kontaktów, a ja nic o nich nie wiem. Domyślam się, że ja i siostra dziedziczymy po mamie, nie wiem natomiast, co z częścią spadku po ojczymie. Jak rozwiązać ten problem? Ile spraw sądowych nas czeka i z jakimi kosztami się to wiąże?
Zgodnie z polskim systemem prawa dziedziczyć możemy albo na podstawie testamentu, albo na podstawie zasad przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Regulacje prawne dotyczące spadków zawiera księga IV Kodeksu cywilnego pt. „Spadki”.
Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów jak poniżej:
W pierwszej kolejności do spadku są powołani małżonek i dzieci spadkodawcy. Udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 udziału w spadku.
W Pani sprawie trzeba rozważyć dziedziczenie po 2 spadkodawcach (zakładam, że nie było sporządzonych testamentów przez zmarłych, a więc wchodzi w grę dziedziczenie ustawowe):
W skład spadku po każdym spadkodawcy wejdzie 1/2 udziału w nieruchomości, którą, jak rozumiem, Pani rodzice nabyli w czasie trwania związku małżeńskiego.
Zobacz również: Czy dzieci drugiej żony dziedziczą?
Aby uregulować sprawy spadkowe po każdym ze spadkodawców, w pierwszej kolejności trzeba uzyskać potwierdzenie nabycia spadku, a dopiero później możecie Państwo dzielić, przepisywać lub sprzedawać pozostawiony przez matkę i ojca majątek (w odrębnym postępowaniu o dział spadku połączony z działem majątku wspólnego małżeńskiego).
Stwierdzenie nabycia spadku można dokonać w sądzie lub przed notariuszem (wtedy otrzymuje się tzw. akt poświadczenia dziedziczenia).
Co do zasady wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien dotyczyć nabycia spadku po jednym, konkretnym spadkodawcy.
Jednak, jak wskazuje art. 219 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.
Należy wziąć pod uwagę, że w sprawach spadkowych dotyczących osób dziedziczących po sobie krąg stron postępowania jest często taki sam. Powyższe okoliczności wskazują, iż możliwe jest więc połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolite i utrwalone jest stanowisko, że połączenie na podstawie art. 219 kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia jest zabiegiem jedynie technicznym i nie prowadzi do powstania jednej nowej sprawy. Wszystkie połączone sprawy zachowują swoją odrębność i są nadal samodzielnymi sprawami.
Połączenie spraw o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach będzie możliwe wyłącznie wówczas, jeżeli do przeprowadzenia tych spraw spadkowych właściwym będzie jeden sąd. Właściwość miejscowa sądu spadku, a więc sądu, który powinien wydać postanowienie o stwierdzeniu spadku po danym spadkodawcy, określona jest w art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego.
Przepis ten stanowi, iż „do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy”.
Tak więc sądem właściwym miejscowo do przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania i może Pani złożyć taki wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po Pani matce i jej mężu pod warunkiem, że właściwy dla nich miejsc zamieszkania będzie ten sam sąd rejonowy.
Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
Do wniosku należy dołączyć:
Generalnie, wnosząc do sądu sprawę o ustalenie praw do spadku, trzeba wymienić wszystkich spadkobierców, którzy dziedziczą. Niestety nie można pominąć także tych, o których nie wiadomo, gdzie obecnie przebywają. Przepisy przewidują postępowanie w takich sytuacjach.
Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego sąd ma obowiązek wezwać spadkobierców przez ogłoszenie, gdy nie zna ich danych, a także w każdej sprawie, w której nie zostało złożone zapewnienie spadkowe, bo np. jedynym uczestnikiem jest osoba niebędąca spadkobiercą albo wszyscy spadkobiercy odmówili złożenia zapewnienia. Ogłoszenie należy zamieścić w piśmie poczytnym na terenie kraju i podać publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy w sposób w tym miejscu przyjęty.
Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie jest obowiązkowe w każdej sprawie, w której zapewnienie nie zostało złożone (np. gdy jedynym uczestnikiem jest wnioskodawca niebędący spadkobiercą albo gdy wszyscy spadkobiercy odmówili złożenia zapewnienia). W pozostałych przypadkach dokonanie ogłoszenia zależy od uznania sądu; w szczególności będzie ono uzasadnione w wypadku wzajemnej sprzeczności złożonych zapewnień lub innych dowodów albo braku lub niewiarygodności dowodów potrzebnych dla dokonania wszystkich ustaleń istotnych z punktu widzenia art. 670.
Pismem poczytnym na całym obszarze państwa jest dziennik lub czasopismo w rozumieniu art. 7 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24), rozpowszechniane (kolportowane) na terenie całego kraju. Zarazem pismo to powinno mieć duży nakład, umożliwiający dotarcie ogłoszenia do jak najszerszej publiczności.
Pismem, o jakim mowa, jest więc pismo spełniające trzy kryteria:
Chodzi zatem o pisma czytane przez możliwie największą liczbę mieszkańców kraju, możliwie równie często we wszystkich regionach oraz we wszystkich kategoriach społeczno-demograficznych. Jest też istotne, żeby pismo było zdatne do zamieszczania ogłoszeń, co eliminuje np. pisma satyryczne, bulwarowe czy brukowe. Nie ma natomiast znaczenia kryterium częstości ukazywania się pisma (dziennik, tygodnik czy miesięcznik).
Obecnie za pisma poczytne na całym obszarze państwa – w rozumieniu art. 674 § 1 – można uznać np.: „Gazetę Wyborczą”, „Rzeczpospolitą”, „Super Express”, „Wprost” i „Politykę”. Trzeba zatem przyjąć, że publikowanie ogłoszeń w pismach np. środowiskowych (prawniczych, wyznaniowych, itp.) nie spełnia wymagań stawianych w omawianym przepisie. Tymczasem wybór właściwego pisma ma – z punktu widzenia zagwarantowania praw spadkobierców – bardzo istotne znaczenie i może rzutować nawet na ważność postępowania (art. 379 pkt 5).
Zgodnie z art. 675 „po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia sąd wyznaczy w celu rozpoznania zgłoszonych żądań rozprawę, na którą wezwie także osoby, które zgłosiły żądanie i podały miejsce zamieszkania”. Z kolei zgodnie z art. 676 „jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosił nabycia spadku albo, zgłosiwszy je, nie udowodnił go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców, których prawa zostały wykazane, a w ich braku – przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego”.
Jak zatem Pani widzi, we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy zawnioskować o zamieszczenie ogłoszenia w prasie. Sąd wówczas przeprowadzi taką procedurę, a po 6 miesiącach wyda postanowienie w temacie stwierdzenia nabycia spadku. Wnioskodawca zostanie obciążony kosztami takiego ogłoszenia (ok. 600 zł).
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały poszczególnych spadkobierców w spadku. Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł. Jeśli sprawa będzie dotyczyć spadku po śmierci matki i jej męża, to trzeba będzie zapłacić 100 zł.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, po 21 dniach od wydania postanowienia powinna Pani złożyć stosowne deklaracje podatkowe w urzędzie skarbowym. Żeby zostać zwolnionym z podatku od spadków i darowizn, spadkobierca musi w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku zgłosić nabycie spadku do US.
Od marca 2009 r. drugim sposobem na potwierdzenie przez spadkobiercę prawa do spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia. Taki dokument ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzenie nabycia spadku.
Warto pamiętać, że akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić każdy notariusz i nie ma tutaj znaczenia ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (jak to jest w postępowaniu sądowym). Spadkobiercy nie muszą składać żadnych wniosków oraz pism procesowych.
Spadkobiercy muszą spełnić następujące warunki:
Wybór notariusza zapewnia sprawne, szybkie, łatwiejsze, a przede wszystkim mniej sformalizowane postępowanie. Proponowałabym Pani poświadczyć dziedziczenie u notariusza po śmierci mamy, ponieważ skróci to trochę postępowanie spadkowe, które przed sądem na pewno będzie trwało dłużej.
Na początek należy umówić się na spotkanie z notariuszem. Można to zrobić osobiście lub telefonicznie. Notariusz informuje o tym, jakie dokumenty trzeba ze sobą zabrać, aby móc poświadczyć dziedziczenie (m.in. akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia i małżeństwa potencjalnych spadkobierców, testament, gdy dziedziczenie jest na podstawie testamentu).
W kancelarii notarialnej spotykają się wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy. Notariusz w obecności spadkobierców testamentowych oraz ustawowych, a także osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi, sporządza protokół dziedziczenia (będzie to akt notarialny). Stanie się tak tylko wtedy, gdy pomiędzy spadkobiercami nie będzie sporu o spadek (o to, kto jest spadkobiercą, a nie co kto ma dostać ze spadku – to rozstrzyga inny akt – dotyczący działu spadku).
Gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament, to notariusz go otwiera i ogłasza. W przypadku poświadczenia dziedziczenia, które następuje przed upływem sześciu miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, spadkobiercy składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Notariusz sporządzi na podstawie protokołu dziedziczenia akt poświadczenia dziedziczenia. Określi on krąg spadkobierców oraz ich udziały w dziedziczonym majątku. Nabierze on mocy prawnej dopiero, gdy zostanie on zarejestrowany w elektronicznym rejestrze poświadczeń dziedziczenia. Spadkobiercy muszą też udać się do urzędu skarbowego w celu rozliczenia się z podatku spadkowego lub skorzystać z przysługującego zwolnienia.
Poświadczenie dziedziczenia u notariusza kosztuje 150 zł (100 zł protokół dziedziczenia, 50 zł sporządzenie aktu poświadczenia). Cena jest taka sam bez względu na liczbę osób, które biorą udział w tej czynności. Należy do tego dodać jeszcze 23% podatku VAT.
Opłaty nie obejmują jednak kosztów, które są związane z wypisem aktów poświadczenia dziedziczenia. Każdy spadkobierca, którego dotyczy sprawa, może żądać wypisów aktu w dowolnej ilości. Taki wypis kosztuje 6 złotych netto od każdej strony dokumentu.
Reasumując, w Pani sytuacji proponowałbym następujące rozwiązanie. Po pierwsze, jeżeli wszyscy spadkobiercy po Pani mamie są znani i jest wśród nich zgoda co do dziedziczenia po mamie, to warto byłoby tę procedurę nabycia spadku przeprowadzić przed notariuszem. Z kolei po Pani ojczymie powinna Pani wnieść sprawę do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, bowiem nie wszyscy spadkobiercy są znani. I tu ma Pani dwie możliwości: albo sama na własną rękę spróbuje Pani odnaleźć spadkobierców po ojcu, albo zrobi to sąd poprzez ogłoszenie, o którym pisałam powyżej. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby złożyła Pani jeden wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu po mamie i ojczymie, oczywiście pod warunkiem, że miejscowo właściwy będzie ten sam sąd rejonowy.
Przypadek Ewy i jej rodzeństwa
Ewa wraz z bratem odziedziczyli mieszkanie po zmarłej matce, która była współwłaścicielem nieruchomości ze swoim drugim mężem, ojczymem Ewy. Ojczym Ewy zmarł wcześniej, nie pozostawiając testamentu, a jego dzieci z pierwszego małżeństwa nie utrzymywały z nim kontaktu. W związku z tym, Ewa i jej brat musieli zgłosić sprawę do sądu, aby potwierdzić ich prawa do całości nieruchomości, co wiązało się z długim procesem sądowym i koniecznością zamieszczenia ogłoszeń dla nieznanych spadkobierców ojczyma.
Doświadczenie Marka
Marek, będąc jedynym biologicznym dzieckiem zmarłej matki, musiał stawić czoła procedurom prawnych związanym z dziedziczeniem jej części nieruchomości, którą posiadała wraz z ojczymem Marka. Marek zdecydował się na uzyskanie poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, aby przyspieszyć proces nabycia spadku. To pozwoliło mu uniknąć wielu komplikacji sądowych, aczkolwiek koszty notarialne były dość wysokie.
Przykład Anny
Anna, która nigdy nie nawiązała bliższych relacji z ojczymem, została zaskoczona, gdy dowiedziała się, że musi uczestniczyć w postępowaniu spadkowym po jego śmierci, aby móc sprzedać mieszkanie, które odziedziczyła po matce. Jej matka i ojczym byli współwłaścicielami tej nieruchomości. Anna musiała współpracować z adwokatem, aby zidentyfikować i skontaktować się z nieznanymi spadkobiercami ojczyma, co wiązało się z dodatkowymi opłatami i stresem związanym z niepewnością co do finalnego podziału majątku.
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
