• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Mamy z mężem jednego syna. Jesteśmy małżeństwem od 14 lat. Mamy rozdzielność majątkową. Mężowi urodzi się w niedługo dziecko pozamałżeńskie, nie jest w żadnym związku z tą kobietą, nie mają żadnych wspólnych planów. Kobieta nie jest w żadnym związku. Mąż zdecydował, że uzna to dziecko i będzie płacił alimenty, ale nie chce uczestniczyć w żaden inny sposób w jego życiu. Kobieta ta próbowała wymóc na mężu, aby uznał to dziecko jeszcze przed narodzinami. Motywowała to tym, że gdyby mężowi się coś stało (śmierć) przed narodzinami dziecka, to dziecko będzie już mogło po nim dziedziczyć. Nasz wspólny majątek to dom, dwa ubezpieczenia na życie (jesteśmy wzajemnie uposażeni) oraz trochę oszczędności. Zdecydowaliśmy z mężem, że dom zostanie przepisany na mnie. Jakie powinnam jeszcze podjąć kroki, aby zabezpieczyć siebie i nasze wspólne dziecko przed problemami, jakie mogą się pojawić, a dotyczą naszego wspólnego majątku? Czy w przypadku, gdy kobieta ta będzie chciała zrobić dla dziecka paszport lub wyjechać z nim za granicę, to będzie potrzebna na to zgoda mojego męża? Czy są jakieś sytuacje, w których będzie on musiał wyrażać swoją zgodę?
Zaznaczę na wstępie, że nie da się od razu zabezpieczyć wszystkiego na przyszłość. Niestety wszelkie operacje należy tak przeprowadzać, aby mieć zawsze na uwadze dodatkowego spadkobiercę, któremu ustawa daje prawo dziedziczenia.
Zacznę od domu – chcecie przepisać go na Panią. Mądry ruch, bo jeśli mąż nie będzie miał w momencie śmierci nic na siebie, to dziecko pozamałżeńskie nic nie odziedziczy. Ale darowizna między Państwem jest zgubna, bowiem rodzi roszczenie o zachowek.
Takie samo zagrożenie wiąże się z testamentem, jeśli dziecko pozamałżeńskie zostanie pominięte.
Zobacz również: Czy matka dziedziczy po synu?
Co do zasady, w celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 Kodeksu cywilnego, uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1, przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.
„Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993–995 Kodeksu cywilnego). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku (aktywa spadku), według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną, z dnia 26 marca 1985 roku, sygn. akt III CZP 75/84) a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Zgodnie z treścią art. 993 przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów wyżej powołanych, darowizny uczynione przez spadkodawcę. Przez darowiznę należy rozumieć przysporzenie dokonane przez spadkodawcę działającego donanda causi. Przysporzenie to dokonywane jest w wykonaniu umowy darowizny. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 kc). Pewne jednak darowizny zostały wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kc)”.
Wobec ustalenia, że Pani mąż poprzez darowizny rozporządzi całym majątkiem spadkowym i mamy do czynienia z zerowym stanu spadku (brak aktywów i pasywów), dla ustalenia substratu zachowku konieczne jest ustalenie wartości darowizn doliczanych do spadku.
„Art. 995 § 1 stanowi, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku, co ma służyć ochronie interesów uprawnionych do zachowku. Tym samym ustawa zapewnia uwzględnienie rzeczywistej wartości darowizny. Przepis ten jest ustawowym przejawem zasady, że wartość majątku spadkowego ustala się według cen z chwili orzekania o świadczeniach związanych w pewien sposób ze spadkobraniem” (tak uchwała SN z dnia 17 maja 1985 roku, sygn. akt III CZP 69/84).
Nie ma przy tym znaczenia, czy przedmiot darowizny znajduje się jeszcze w majątku obdarowanego (podobnie w przypadku gdyby został zniszczony lub zużyty).
Ustalając wartość substratu zachowku stanowiącą czystą wartość spadku powiększoną o zapisy windykacyjne i darowizny podlegające zaliczeniu w oparciu o art. 994 i nast. Kodeksu cywilnego, wobec ustalenia braku aktywów i pasywów w dacie śmierci spadkodawczyni, należało zsumować wartość wszystkich darowizn uczynionych przez spadkodawczynię za życia, zarówno na rzecz matki pozwanego jak i na rzecz pozwanego. Doliczenie darowizn do wartości spadku następuje przy zastosowaniu jednolitych zasad, niezależnie od tego, kto jest uprawniony do zachowku.
Proszę nie zawierać darowizny. Odpłatne zniesienie współwłasności (podział majątku) – owszem. Nie rodzi roszczenia o zachowek.
Zobacz również: Pozbawienie praw rodzicielskich a spadek
Uznanie, w zależności od rodzaju stosunków, których dotyczy, wywołuje skutki ex tunc – od chwili poczęcia dziecka, bądź ex nunc – od daty uznania. Powstaje zatem po stronie ojca władza rodzicielska wobec dziecka (ex nunc), tj. od chwili uznania, a także, również dopiero z chwilą uznania, uregulowane w art. 89 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego skutki w zakresie ukształtowania nazwiska dziecka. Konsekwencją uznania jest nadto powstanie między ojcem a dzieckiem stosunku alimentacyjnego
Zgodnie z art. 73 § 2 mężczyzna uznający dziecko w USC nabywa prawa rodzicielskie i władza rodzicielska w pełnym zakresie przysługuje wówczas obojgu rodzicom, a sąd może ją jedynie ograniczać lub jej pozbawić, działając w oparciu o przepisy prawa.
Jeśli Pani mąż nie chce uczestniczyć w życiu dziecka, sąd powinien sądownie ograniczyć jego władzę lub pozbawić go zupełnie władzy rodzicielskiej. Wówczas matka dziecka będzie mogła samodzielnie podejmować wszelkie decyzje bez jego zaangażowania.
Zobacz również: Co należy się nieślubnemu dziecku?
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
