Darowizna wyłączona ze spadku i zachowku

Zapis w umowie darowizny że nie wchodzi ona do schedy spadkowej

Zaznaczenie w umowie darowizny, iż nie wchodzi ona do schedy spadkowej, nie będzie miało żadnego wpływu na kwestię zachowku. Taki zapis ma znaczenie jedynie przy dziale spadku, zachowek od darowizny opatrzonej takim zastrzeżeniem i tak będzie się należał.

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) „zstępnym (dzieciom, wnukom itp.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Według § 2 art. 991 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Resumując, jeżeli obdaruje Pan jedną córkę kwotą pieniędzy jak i samochodem, to druga córka będzie miała prawo domagać się od siostry zachowku, jako od osoby obdarowanej.

Zobacz również: Przepisanie domu na dwoje dzieci

Jak można uniknąć zachowku?

Jak zatem można uniknąć zachowku?

Z racji tego, że chce Pan jednej córce przekazać pieniądze oraz rzecz ruchomą (samochód) możliwości pozostają bardzo ograniczone.

Przede wszystkim wskazać należy, że przepisy prawa cywilnego przewidują 3 możliwości uniknięcia zapłaty zachowku:

Sposób 1 – umowa dożywocia (art. 908 § 1 K.c.)

Zgodnie z tym przepisem: „Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.

Umowa dożywocia jest najskuteczniejszą umową, ponieważ możliwość żądania zachowku jest tutaj absolutnie niemożliwa. Niestety umowa ta dotyczy wyłącznie nieruchomość, a więc w Pana przypadku nie będzie miała zastosowania.

Wydziedziczenie spadkobierców

Sposób 2 – wydziedziczenie pozostałych spadkobierców, tj. pozbawienie ich prawa do zachowku.

Wbrew Pana obawom wydziedziczenie jest skutecznym sposobem pozbawienia córki prawa do zachowku. Jeżeli wydziedziczył Pan córkę w testamencie notarialnym, to nie ma już ona prawa do zachowku, chyba że udałoby jej się to wydziedziczenie po Pana śmierci podważyć lub unieważnić cały testament, jednakże przy testamentach notarialnych dzieje się to bardzo rzadko.

Jednakże wydziedziczenie córki nie działa na jej dzieci. Jeżeli zatem ma ona lub będzie miała dzieci, to będą one uprawnione do żądania zachowku w zastępstwie swojej matki.

Zstępni (dzieci, wnuki) wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby wydziedziczony przeżył spadkodawcę (art. 1011 K.c.). Udział spadkowy, który przypadłby wydziedziczonemu przez spadkodawcę dziecku, przypada zstępnym wydziedziczonego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1971 r., III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).

Sposób 3 – zrzeczenie się dziedziczenia po Panu przez córkę.

Zrzeczenie takie może być dokonane wyłącznie przez umowę w formie aktu notarialnego.

Zobacz również: Darowizna pieniężna od rodziców

Umowa z przyszłym spadkodawcą o zrzeczenie się dziedziczenia

Według art. 1048 Kodeksu cywilnego: „Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.

Stosownie do art. 1049 § 1 Kodeksu cywilnego: „Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”. Według § 2 tego artykułu zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Do zawarcia umowy o zrzeczenie się spadku konieczna jest wola zarówno spadkodawcy, jak i spadkobiercy (spadkobierców).

Reasumując, w Pana przypadku pozostaje jedynie umowa z córką o zrzeczenie się dziedziczenia po Panu, w której zaznaczycie Państwo, że zrzeczenie obejmuje również jej dzieci. Wówczas ani córce z pierwszego małżeństwa, ani jej dzieciom nie będzie należał się zachowek.

Innych sposobów niż te trzy podane na pozbawienie córki zachowku zgodnie z prawem nie ma.

Darowizna pieniężna dla jednego z dzieci

Oczywiście może Pan również próbować np. darować córce pieniądze bez żadnej umowy, tak aby córka wydziedziczona nic o tym nie wiedziała. Oczywiście wszystko zależy od kwoty, którą chce Pan darować, przy niedużej kwocie nie będzie z tym problemu. Jednakże jeżeli jest to kwota znaczna, mogą pojawić się problemy natury podatkowej, a nawet konsekwencje karne, jeżeli potajemna darowizna dużej kwoty pieniężnej wyszłaby w przyszłości na jaw. Co do samochodu, to można sporządzić z córką np. umowę sprzedaży na jakąś symboliczną kwotę (od umowy sprzedaży nie należy się nikomu zachowek), jednakże również jest to sprawa ryzykowna. Umowa sprzedaży – zwłaszcza fikcyjna – może stanowić problem. Chodzi nie tylko o wady oświadczenia woli, np. pozorność (art. 83 K.c.), które mogą skutkować nieważnością czynności prawnej. Ważnym czynnikiem może być również zagadnienie środków finansowych. Urząd skarbowy (np. z inicjatywy kogoś „życzliwego”) mógłby zażądać wyjaśnienia, skąd Pana córka wzięła środki na zakup samochodu od Pana lub urząd mógłby zakwestionować samą umowę kupna samochodu za zbyt niską cenę. Samo opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł przychodu może być bardzo dotkliwe, a w grę wchodzić mogą również inne sankcje (zwłaszcza z zakresu prawa karnego skarbowego). Skutki podatkowe mogłyby dotyczyć również Pana (jako osoby sprzedającej); chodzi (przede wszystkim) o podatek dochodowy od osób fizycznych. Dlatego też nie polecam takich rozwiązań.

Zobacz również: Darowizna spadku przed upływem 5 lat 

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1971 r.,sygn. akt  III CZP 5/71

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.