• Data: 2023-11-08 • Autor: Anna Sufin
Każdy właściciel nieruchomości może robić ze swoją własnością to, na co ma ochotę. Może ją także sprzedać lub komuś podarować. I często zdarza się, że – zwłaszcza seniorzy – przepisują np. swoje mieszkanie na wnuka. Co w takiej sytuacji z zachowkiem, skoro doszło do pominięcia dzieci? Kto i od kogo ma prawo ubiegać się o zachowek, jeśli babcia czy dziadek nie pozostawili już w nic w spadku? Na powyższe wątpliwości odpowiemy w kontekście pytania pana Marka, który niedawno zwrócił się do nas z taką sprawą:
Przed 16 laty babcia darowała mi mieszkanie, w akcie notarialnym wartość darowizny określono na 50 tys. zł. Babcia niedawno zmarła, nie zostawiła testamentu, bo też nie miała żadnego innego majątku, nie miała też żadnych długów. W chwili jej śmierci nie żył już żaden z jej dwóch mężów. Babcia miała czworo dzieci: dwoje z pierwszego małżeństwa i dwoje z drugiego. Jednemu z dzieci 15 lat temu darowała 20 tys. zł. Czy jako wnuk będę musiał spłacić zachowek żyjącym dzieciom babci (art. 996 K.c.)?
Podany stan faktyczny nie jest do końca sprecyzowany, zakładam więc, że wszystkie dzieci babci żyły w momencie jej śmierci, łącznie z Pana rodzicem, co jest tu najistotniejsze. Ponadto pisze Pan, że babcia 15 lat temu uczyniła darowiznę pieniężną jednemu z dzieci, co oczywiście będzie miało znaczenie, jeśli ta osoba przyzna, że taka darowizna miała miejsce, bądź też będą na to dowody.
Zapytuje Pan, czy jako wnuk będzie musiał spłacić zachowek żyjącym dzieciom babci (art. 996 Kodeksu cywilnego; dalej „K.c.”). Otóż zachowku mogą żądać zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, o ile nie otrzymali należnego im zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny bądź w postaci powołania do spadku bądź w postaci zapisu. Wysokość zachowku stanowi połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby w dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku osób trwale niezdolnych do pracy albo małoletnich – dwie trzecie wartości tego udziału (art. 991 K.c.).
Uprawnionymi do zachowku są nie tylko osoby z kręgu spadkobierców ustawowych niepowołane do spadku z uwagi np. na treść testamentu, ale także te osoby, które zostały powołane do spadku, jeżeli nie uzyskały one w wyniku tego powołania należnego im zachowku w całości; przysługuje im roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego uzupełnienia (tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna II CK 444/2002, OSP 2007/4, poz. 51; E. Skowrońska-Bocian, komentarz do art. 991 k.c., Lex Polonica).
Dzieci babci nie uzyskały w wyniku powołania do spadku należnej im wysokości zachowku. Wobec tego będzie się im należał zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego nabytej w drodze spadkobrania (jeśli byli trwale niezdolni do pracy – w wysokości 3/4). Wartość udziału spadkowego, którą nabyli w drodze spadkobrania, wynosi po 1/4 spadku (do spadku jest bowiem powołana czwórka dzieci, art. 931 § 1 K.c.). Połowa z 1/4 spadku to 1/8 spadku, zatem wysokość przynależnego każdemu zachowku wynosi 1/8 wartości spadku (a jeżeli byli niezdolni do pracy – 3/16). Jeśli jedno z dzieci otrzymało już darowiznę, zalicza się ona na poczet zachowku, stąd otrzymana kwota powinna zostać od niego odjęta.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, I CR 691/62, OSNCP 1965, nr 9, poz. 143 – wartość aktywów spadkowych równa zeru nie musi wyłączać możliwości dochodzenia zachowku przez uprawnionego. Podstawę obliczenia zachowku bowiem może wówczas stanowić wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, jeżeli zachodzą podstawy doliczenia określone w art. 993-995 K.c.
Zobacz również: Darowizna dla wnuka po 10 latach a zachowek
Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny uczynione przez spadkodawcę (art. 993 K.c.). Nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 K.c.).
Darowizna na Pana rzecz (jak zakładam – osoby niebędącej spadkobiercą albo uprawnioną do zachowku – Pana rodzic, dziecko babci, żyło w momencie jej śmierci) została dokonana szesnaście lat przed śmiercią babci (tu też nie mam dokładnej informacji, podejrzewam jednak, że było to na pewno dziesięć lat przed tą śmiercią), zatem darowizna ta nie powinna zostać doliczona do spadku. Gdyby jednak Pana rodzic już wtedy nie żył, darowizna zostałaby zaliczona na poczet zachowku. Gdyby natomiast darowizna miała miejsce nie więcej niż 10 lat przed śmiercią babci, zostałaby doliczona do spadku (tu jednak zachodziłaby kwestia przedawnienia żądania).
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 K.c.). Wartość nieruchomości określałoby się więc według stanu z chwili dokonania darowizny, a według cen z chwili dochodzenia roszczenia (tj. na dzień wniesienia pozwu). To, że w akcie notarialnym wskazano wartość darowizny na 50 tys. zł, nie oznacza, że można wykazywać, że rzeczywista jej wartość była inna.
Podsumowując, jeśli stan faktyczny wygląda tak, jak poczynione tu przeze mnie założenia, które podałam, nie jest Pan zobowiązany do zapłaty zachowku. Darowizna dla wnuka w tym przypadku nie pociągnie konieczności wypłaty zachowku dla pominiętych dzieci babci.
Zobacz również: Darowizna dla wnuka a zachowek
Przykład 1
Tomek otrzymał od swojej babci darowiznę domu z niewielką działką. Od tego czasu, czyli od 4 lat, mieszka z babcią i pomaga jej. Niedawno babcia zmarła. Ojciec Tomka nie domaga się udziału w spadku, ale drugi syn babci już tak. Niestety Tomek będzie musiał wypłacić wujowi zachowek, gdyż majątek babci został mu przepisany mniej niż 10 lat przed jej śmiercią. Zachowek wyniesie 1/4 wartości spadku, ponieważ spadkobierców po babci byłoby tylko dwóch (jej synowie, dziadek nie żyje).
Przykład 2
Pani Krystyna zrobiła darowiznę na wnuka z pominięciem dzieci, które od dawna się nią nie interesowały. Jeśli umrze do 10 lat od dokonania tej czynności, prawo do zachowku od wnuka będą miały wszystkie jej dzieci (albo inni wnukowie, gdyby któryś syn lub córka także zmarli wcześniej).
Przykład 3
Pan Stanisław chciałby przepisać mieszkanie na swoją wnuczkę. Znając jednak przepisy Kodeksu cywilnego, wie, że skoro pominie dzieci, w przyszłości będą mogły wystąpić do wnuczki o zachowek. Z tego względu pan Stanisław wybiera umowę dożywocia. Nie traci prawa do zamieszkiwania, a wnuczka bez obciążeń stanie się po jego śmierci właścicielką tej nieruchomości.
Prawo spadkowe, choć jest w swej istocie dość przejrzyste, zawiera jednak wiele wytycznych potrzebnych do uregulowania rozmaitych sytuacji prawnych. Z tego względu wiele osób gubi się w przepisach, gdy zaczyna ich dotyczyć sprawa dziedziczenia po bliskich, darowizn w rodzinie bądź opcji starania się o zachowek. Powyższe przykłady i wyjaśnienia pokazują, że warto dobrze orientować się w Kodeksie cywilnym oraz innych aktach prawnych.
Jeśli czujesz się niepewnie, analizując swoją sytuację spadkową bądź majątkową, warto poszukać wsparcia eksperta. Nasz portal oferuje szybkie i skuteczne porady prawne udzielane przez doświadczonych prawników z dużym doświadczeniem.
Aby zadać pytanie, opisz swój problem w formularzu znajdującym się pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., sygn. akt II CK 444/2002
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1964 r., sygn. akt I CR 691/62
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Anna Sufin
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
