• Data: 2024-05-12 • Autor: Iryna Kowalczuk
Właściciel mieszkania ma pełne prawo zrobić z nim to, czego chce. Często jednak krewni już zawczasu liczą na spadek. Dochodzi więc do sporego rozczarowania, jeśli okaże się, że mieszkanie czy inny majątek wcześniej zostały przepisane na inną osobę. Nieraz zdarza się tak, że babcia czy dziadek dokonują darowizny na wnuka z pominięciem dzieci. Czy takie przepisanie mieszkania powoduje brak prawa do zachowku? Pytanie w tej tematyce zadała nam pani Anna:
Moja matka kilka lat przed śmiercią przekazała swoje mieszkanie wnukowi (mojemu siostrzeńcowi). Niestety nie jestem pewna, w jakiej formie to zrobiła – wiem jedynie, że miała prawo do końca życia mieszkać w tym lokalu. Słyszałam, że w takiej sytuacji nie przysługuje mi prawo do zachowku. Czy to prawda?
Kluczowym aspektem w Pani sprawie będzie ustalenie sposobu przekazania nieruchomości wnukowi Pani matki. Proszę w tym celu sprawdzić księgę wieczystą nieruchomości. Jeśli matka przepisała mieszkanie na rzecz wnuka w drodze zwykłej umowy darowizny (czyli nieodpłatnie) wraz z ustanowieniem dożywotniej służebności mieszkania, to Pani będzie należał się zachowek od tej darowizny. Jeśli natomiast przepisała wnukowi nieruchomość odpłatnie (np. w drodze umowy dożywocia), to niestety nie ma szans. żeby otrzymać jakąkolwiek spłatę po śmierci matki.
Zakładam w swojej odpowiedzi, że Pani matka przepisała mieszkanie na rzecz wnuka w drodze umowy darowizny z ustanowieniem dożywotniej służebności mieszkania na swoją rzecz, ponieważ jest to najczęściej spotykana forma przekazania własności nieruchomości przez rodziców na rzecz dzieci czy wnuków. Jednakże dla pewności radziłabym sprawdzić księgę wieczystą nieruchomości.
Zobacz również: Darowizna na wnuka z pominięciem dzieci
Jeżeli w wyniku spadkobrania matce nie nabyła Pani żadnego majątku, ponieważ cały swój majątek (mieszkanie) matka przekazała za życia wnukowi w drodze umowy darowizny lub testamentu, jest Pani uprawniona do żądania od wnuka zachowku. Jest on w takiej sytuacji zobowiązany do jego zapłaty. Prawo do zachowku będzie Pani przysługiwało, jeżeli nie otrzymała Pani należnego zachowku w wyniku dziedziczenia (matka nie pozostawiła w spadku żadnego majątku) lub w wyniku darowizny uczynionej na Pani rzecz za życia matki (matka nie dokonała żadnej darowizny na Pani rzecz).
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.), „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Według § 2 art. 991 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Zobacz również: Darowizna mieszkania dla wnuczki
Aby mogła Pani skutecznie dochodzić zachowku, proponuję Pani w pierwszej kolejności (po sprawdzeniu księgi wieczystej nieruchomości) przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po Pani matce – aby móc wykazać w sądzie, że jest Pani spadkobiercą ustawowym. Następnie należałoby wystąpić do wnuka z pisemnym wezwaniem o zapłatę zachowku w określonym terminie. Jeżeli wnuk nie odpowie na Pani wezwanie i nie zapłaci należnego zachowku, pozostaje Pani droga sądowa – złożenie pozwu o zachowek.
O zachowek może Pani wystąpić w ciągu 5 lat od śmierci matki lub otwarcia testamentu. W kwestii zachowku należy wziąć pod uwagę, prócz art. 991 K.c., także inne przepisy tego kodeksu, w szczególności – art. 993-996.
Według art. 993 K.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.
Według art. 994 § 1 K.c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Natomiast stosownie do art. 995 K.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Zobacz również: Przepisanie domu na obcą osobę
Podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek stanowi tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.
Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez niego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe). Do tego należy doliczyć wartość darowizn uczynionych na rzecz uprawnionych do zachowku.
Zachowek wylicza się w następujący sposób:
Wartość spadku ustalona dla potrzeby obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkobiercy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny (lub wartość majątku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.
Jeżeli jednak okazałoby się, że matka przekazała wnukowi mieszkanie w formie umowy dożywocia, a nie darowizny (lub testamentu), to wówczas rzeczywiście zachowek Pani nie przysługuje.
Przykład 1
Bratanek pani Marii otrzymał od swojej babci przed jej śmiercią mieszkanie własnościowe. Okazało się, że była to darowizna. Jako że pani Maria jest spadkobiercą ustawowym po swojej matce, może ubiegać się o zachowek od wnuka nieżyjącej kobiety.
Przykład 2
Babcia Basia przepisała wnukowi mieszkanie. Znała się jednak na kwestiach spadkowych, dlatego wybrała nie darowiznę, a umowe dożywocia, zyskując też opiekę wnuka w ostatnich miesiącach. Mimo że poza tym nic nie posiadała, mieszkanie nie wejdzie w skład spadku. Dzieci zmarłej nie mogą domagać się od obdarowanego zachowku.
Przykład 3
W testamencie dziadek przepisał swoje mieszkanie wnunkowi. Jego ojciec (a syn dziadka) już nie żył. Drugi syn od lat okazywał rodzicom brak szacunku I jakiejkolwiek troski – z tego względu ojciec go wydziedziczył w tym samym testamencie, uzasadniając odpowiednio swoją decyzję. Dzięki temu wnuk jest zwolniony z płacania zachowku dla swojego wuja.
W zależności od danej sytuacji przekazanie mieszkania wnukowi może powodować obowiązek płacenia zachowku lub nie. Zależy to od formy przekazania nieruchomości – darowizny, dożywocia czy testament. Istotne jest także, kto ze spadkobierców jeszcze żyje, czy otrzymał w spadku coś innego oraz czy nie wchodzi w grę dziedziczenie.
Jak widać, nie można jednoznacznie i odgórnie stwierdzić, czy darowizna na wnuka z pominięciem dzieci generuje ich prawo do zachowku. Aby nie pogubić się w przepisach, warto poddać swoją sprawę pod analizę doświadczonego prawnika. Tylko tacy pracują w naszym portalu, gwarantując klientom poradnictwo na najwyższym poziomie.
Jeśli więc masz jakiś problem prawny – podobny bądź inny do opisanego – skorzystaj z poniższego formularza zadania pytania i oczekuj na wycenę usługi.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
