• Data: 2023-10-28 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Po śmierci bliskiej osoby kwestie dziedziczenia i roszczeń o zachowek stają się niejednokrotnie źródłem napięć wśród rodziny. Choć spadkodawca może nie pozostawić majątku, wcześniejsze darowizny mogą spowodować konieczność wypłaty uprawnionym zachowku. Określenie prawidłowej jego wartości może być kluczem do uniknięcia sporów i niesnasek w rodzinie. W niniejszym artykule, opierając się na przykładzie pani Krystyny przedstawimy, jak prawidłowo dokonać wyliczenia zachowku dla rodzeństwa.
Pół roku temu pani Krystyna pochowała swoją matkę, a do nas zwróciła się z prośbą o pomoc w wyliczeniu zachowku dla rodzeństwa. Sytuacja przedstawiała się następująco: mama nie pozostawiła żadnego majątku, ale 12 lat temu darowała pani Krystynie swoje mieszkanie. Wartość mieszkania wpisana w akcie notarialnym darowizny to 55 tys. zł; obecnie wycena rzeczoznawcy opiewa na kwotę ok. 220 tys. zł. W opinii agencji nieruchomości wartość ta – ze względu na opłakany stan lokalu – jest mocno zawyżona, agencja wystawiła je na sprzedaż za 200 tys. zł. Pani Krystyna uważa, że to za duże kwoty, bo mama miała zapis o służebności mieszkania do śmierci i faktycznie tam mieszkała, a jej córka przez wiele lat ponosiłam wszystkie koszty i opłaty związane z utrzymaniem lokalu. Pani Krystyna właśnie usłyszała od siostry i brata, że żądają spłaty z darowizny, czyli zachowku. Zatem jak należy go wyliczyć?
Uprawnione do spadku po mamie są trzy osoby – pani Krysia i dwoje rodzeństwa. Zmarła nie pozostawiła nic w spadku, a jedynie przed 12 laty uczyniła na rzecz swej córki Krystyny darowiznę.
Na wstępie wskazać należy, że substrat zachowku tworzy czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku (art. 993 Kodeksu cywilnego).
Przedmiotowa darowizna została dokonana przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. W takiej sytuacji, po myśli art. 994 § 1 K.c., jej wartość co do zasady nie podlega doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku, chyba że została dokonana na rzecz osób będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Z uwagi na to, że pani Krystyna jest spadkobiercą – data darowizny nie ma znaczenia.
Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 K.c.
Według konstrukcji przyjętej w Kodeksie cywilnym, roszczenie o zachowek ma zapewnić uprawnionemu realną korzyść, niezależnie od woli spadkodawcy, gdyż ten może go jej pozbawić jedynie w drodze wydziedziczenia, dopuszczalnego w wyjątkowych sytuacjach (art. 1008-1010 K.c.).
Uwaga! Czy wiesz, że dla dziecka, które nie ukończyło 18 lat, wysokość zachowku jest większa niż dla innych uprawnionych? Małoletnie dziecko ma prawo do 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jest to dodatkowy mechanizm ochrony interesów finansowych najmłodszych członków rodziny po śmierci bliskiego.
Zobacz również: Niesprawiedliwy zachowek
Pani Krystyna nie ma podstawa, aby obniżyć zachowek. Mimo że zgodnie z treścią wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. akt I ACa 896/09 1: Także w sprawach o zachowek można stosować przepis art. 5 k.c. 2. Dokonując osądu roszczenia o zachowek w aspekcie zasad współżycia społecznego trzeba mieć na uwadze, że celem instytucji zachowku jest ochrona interesów wymienionych w art. 991 § 1 k.c. majątkowych najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremniać celów przepisów o zachowku. Odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku.
Po dokładniejszym zapoznaniu się ze sprawą pani Krystyny musieliśmy wykluczyć możliwość powołania się na zasady współżycia społecznego i ewentualne zmniejszenie zachowku, gdyż nie dopatrzyliśmy się okoliczności, które by to uzasadniały.
Zobacz również: Umowa dożywocia a spłata rodzeństwa
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 marca 2014 r. stwierdził, że obliczanie zachowku następuje zawsze na podstawie stanu spadku z daty jego otwarcia (jest to chwila śmierci spadkodawcy), a według cen z chwili orzekania przez sąd.
Art. 996 K.c. zawiera regulację dotyczącą zaliczenia na poczet zachowku przysporzeń, jakie uprawniony do zachowku otrzymał od spadkodawcy. Co do zasady zaliczeniu na zachowek podlegają jedynie te darowizny, które według art. 993-995 K.c. zostały doliczone do spadku.
W tej sprawie spadkobierców jest troje, zatem udział spadkowy każdego z nich wynosi 1/3, a co za tym idzie – zachowek wynosi 1/2 tego, co otrzymałoby się w spadku, a więc dwojgu rodzeństwa pani Krystyny należy się po 1/6 wartości mieszkania. Przy czym chodzi o wartość mieszkania z dnia obliczania zachowku.
Załóżmy dla przykładu, że mieszkanie jest warte 200 tys. zł, więc zachowek wyniesie 33 333,33 zł dla każdego z dwojga uprawnionych rodzeństwa pani Krystyny.
Przykład 1
Dopiero po śmierci ojca córka, Agata, dowiedziała się, że dom letniskowy nad morzem od dawna nie należał do niego. Ojciec podarował go bowiem swej wieloletniej przyjaciółce, Ewie. Tym sposobem Agata odziedziczyła jedynie mieszkanie do remontu w bloku. Udała się więc do prawnika, aby dowiedzieć się, czy może chociaż żądać zachowku, ponieważ dom nad morzem był trzykrotnie więcej wart niż mieszkanie. Okazało się jednak, że darowizna została dokonana 12 lat temu i nic już nie można było z tym zrobić.
Przykład 2
Tadek i Antek to bracia. Antek odnosił sukcesy finansowe, podczas gdy Tadek zmagając się z trudnościami, ledwie wiązał koniec z końcem. Ich matka uwzględniając tę sytuację, zapisała dom na rzecz Tadka. Po jej śmierci Antek zażądał od brata wypłaty zachowku. Doprowadziło to do kłótni między braćmi o ostateczną kwotę. Aby rozstrzygnąć spór, Antek zatrudnił rzeczoznawcę do wyceny domu. Wartość nieruchomości została pomniejszona o udokumentowane przez Tadka koszty remontów i ulepszeń. W rezultacie Tadek zapłacił Antkowi zachowek w trzech ratach.
Podsumowując, wyliczenie zachowku jest procesem skomplikowanym, a jego prawidłowe ustalenie może zapobiec wielu konfliktom rodzinnych. W przypadku pani Krystyny, mimo że darowizna mieszkania miała miejsce 12 lat temu, musi ona uwzględnić tę darowiznę przy wyliczeniu zachowku dla swojego rodzeństwa. Ważne jest, aby pamiętać o konieczności dokładnej analizy wszystkich okoliczności danej sytuacji, w tym wartości darowizn oraz możliwości powoływania się na zasady współżycia społecznego. W kwestii wyliczenia zachowku warto korzystać z pomocy specjalistów, którzy zapewnią prawidłowe i sprawiedliwe ustalenie wartości roszczeń.
Masz wątpliwości dotyczące wyliczenia zachowku? Potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej? Oferujemy specjalistyczne konsultacje prawne online dotyczące roszczeń o zachowek. Opisując swój problem w formularzu poniżej, szybko skontaktuje się z Tobą nasz ekspert, który dostarczy Ci klarownych odpowiedzi i praktycznych rozwiązań. Skorzystaj z naszej oferty i zyskaj pewność w działaniu w trudnych kwestiach spadkowych.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. akt I ACa 896/09
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
