• Data: 2024-03-15 • Autor: Tomasz Krupiński
Moja matka zmarła wiele lat temu. Dwa lata po jej śmierci wyjechałem za granicę. Sąd ogłosił, że otrzymałem w spadku po mamie 1/3 domu. Mieszka w nim prawdopodobnie mąż mojej matki. Nie mam z nim kontaktu. Niedługo jadę do Polski i chciałbym załatwić sprawy spadkowe. Jest jeszcze jeden spadkobierca, nie wiem, gdzie mieszka. Kto może pomóc mi ustalić adresy pozostałych spadkobierców? Czy należy ustanowić kuratora, jeśli nie znam miejsca ich pobytu?
Z okoliczności sprawy wynika, że jest Pan spadkobiercą i zostało to stwierdzone przez sąd w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Jest to pewna część na spadku jako ogóle praw, nie ma Pan ułamkowego udziału na nieruchomości wchodzącej w skład spadku, dlatego konieczne jest przeprowadzenie postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności.
Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, czyli przepisy działu IV Kodeksu cywilnego (K.c.).
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców, jak jest w Pana sytuacji.
Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Podstawowym celem postępowania działowego jest doprowadzenie do tego, aby między współspadkobiercami przestała istnieć wspólność wynikająca z dziedziczenia.
Zobacz również: Sprawa spadkowa brak jednego spadkobiercy
Podziału spadku między współspadkobierców można dokonać w ten sposób, że poszczególne przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobiercom. Następuje to stosownie do wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych współspadkobierców, jeżeli majątku spadkowego nie da się podzielić w taki sposób, aby wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym osobom odpowiadała wielkości ich udziałów.
Drugim sposobem podziału jest przyznanie pewnych przedmiotów spadkowych w całości jednemu lub kilku współspadkobiercom. Są oni z reguły obciążani obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych.
Trzecim sposobem jest tzw. podział cywilny. Przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana kwota ulega podziałowi między współspadkobierców w stosunku do przysługujących im udziałów. Może być stosowana kombinacja tych sposobów podziału.
Stosownie do art. 210 i 211 K.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności, co więcej – każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że byłby on sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, preferowanym przez K.c. (orzeczenia Sądu Najwyższego: z 30 października 1978 r., III CRN 214/78; z 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93; oraz z 29 lipca 1998 r., II CKN 748/97). Wynika z tego, że jeśli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, to sąd powinien brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że współwłaściciele sami żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty.
W zasadzie sąd związany jest bowiem sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Sąd może od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, z zasadami współżycia społecznego lub gdyby podział naruszał w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W razie braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu spadku z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców. Powinien dążyć w miarę możliwości do dokonania podziału fizycznego.
Zobacz również: Spadkobierca nie interesuje się spadkiem
Najlepszym i najszybszym sposobem byłoby więc dogadanie się z pozostałymi spadkobiercami, gdyż jeśli złożyliby Państwo tożsamy wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności poprzez przyznanie nieruchomości np. Panu z równoczesną spłatą pozostałych, sąd wydałby postanowienie odpowiadające treści wniosku. W przeciwnym razie proces może toczyć się przez dłuższy czas ze względu na spór.
Powyższe znajduje potwierdzenie również w aktualnym orzecznictwie SN: „Jedynie w razie złożenia przez wszystkich współwłaścicieli zgodnego wniosku co do zniesienia współwłasności sąd jest obowiązany wydać postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania, o których mowa w art. 621 Kodeksu postępowania cywilnego, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. W innych wypadkach sąd nie jest związany wnioskiem co do sposobu zniesienia współwłasności” (postanowienie Izby Cywilnej SN z 6 listopada 2002 r., III CKN 1372/2000).
Z racji tego, że Pan od dłuższego czasu przebywa za granicą, a w przedmiotowym domu zamieszkuje mąż spadkodawczyni, to jemu sąd przyzna własność domu z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców.
Przy rozstrzyganiu o sposobie zniesienia współwłasności decydujący jest stan prawny i faktyczny istniejący w chwili dokonywania zniesienia współwłasności.
Jeżeli nie będzie zgody co do działu spadku i zniesienia współwłasności, to proszę mieć świadomość, że nie będzie to proces szybki. Jest tak dlatego, że zgodnie z tendencją panującą w doktrynie i w orzecznictwie zniesienie współwłasności, o ile jest możliwe, powinno nastąpić na drodze fizycznego podziału. Sugeruję więc przeprowadzenie sprawy u notariusza.
Abstrahując od przepisów dotyczących działu spadku i zniesienia współwłasności, należy zaznaczyć, że uczestnikami postępowania spadkowego są wszystkie osoby będące spadkobiercami testamentowymi i ustawowymi. Pan, jako wnioskodawca, musi wskazać uczestników postępowania wraz z ich adresami.
Zgodnie z art. 511 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.): „wniosek o wszczęcie postępowania powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie”.
Natomiast według art. 126 § 1 K.p.c.: „każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników”.
Według art. 126 § 2 K.p.c.: „gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze – sygnaturę akt”.
Brak wskazania adresów miejsca zamieszkania stron postępowania jest brakiem formalnym, w którego wyniku sąd nie będzie rozpatrywał sprawy. Dlatego najlepiej by było, gdyby ustalił Pan adresy osób, które powinny być uczestnikami postępowania o dział spadku i wskazał je sądowi.
Przepisy prawa pozwalają przeprowadzić postępowanie nawet w sytuacji, gdy miejsce zamieszkania stron nie jest znane.
Stosownie do art. 143 K.p.c.: „jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający”.
Natomiast według art. 144 § 1 K.p.c.: „Przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane. W sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie ojcostwa i o związane z tym roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego”.
Jeżeli nie zna Pan adresów najbliższych osób zmarłego (które wchodzą w grę jako spadkobiercy ustawowi), powinien Pan w odpowiedzi na wezwanie uprawdopodobnić, że miejsce zamieszkania tych osób jest nieznane i że wnosi Pan o ustanowienie dla tych osób kuratorów dla nieznanych z miejsca pobytu.
Może Pan w szczególności wskazać, że nie utrzymuje kontaktów z tymi osobami, nie zna ich adresów zamieszkania i nie ma Pan możliwości ustalenia ich samodzielnie. Najlepiej by było również przedstawić kandydata na kuratora dla nieznanych z miejsca pobytu stron postępowania.
Jednak powyższych okoliczności sąd może nie przyjąć jako uprawdopodobniających, że miejsce zamieszkania uczestników jest Panu nieznane.
Jak stwierdził SN w wyroku z 30 czerwca 1997 r. (sygn. akt. II CKU 71/97): „Uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu strony jest nieznane, stanowi podstawowy warunek ustanowienia kuratora. Wynika to wyraźnie z art. 144 § 1 kpc. Zdanie pierwsze tego przepisu brzmi: »Przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane« [...].
Nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. W praktyce sądowej przesłanki ustanowienia kuratora dowodzone są przy pomocy takich dokumentów, jak pisemne informacje biur adresowych lub organów ewidencji ludności. Trafnie także w literaturze przedmiotu podnosi się, że wobec praktycznie nieograniczonej możliwości korzystania z wyjazdów i okresowych pobytów za granicą należy – odpowiednio – zaostrzyć kryteria oceny, czy doszło do uprawdopodobnienia. W miarę potrzeby, i dla zapobieżenia ewentualnym nadużyciom, należałoby przesłuchać na tę okoliczność w trybie art. 299 kpc przeciwnika strony, dla której ma być ustanowiony kurator, domowników, sąsiadów, właściciela lub administratora domu itp. Samo zwrócenie się przez Sąd do Posterunku Policji, który przytoczył dane przez powódkę znane i w jej pismach do Sądu orzekającego przedstawione, nie może stanowić wypełnienia wymagania przewidzianego w art. 144 § 1 zdanie 1 kpc”.
Jeżeli dysponuje Pan ostatnim adresem osoby poszukiwanej, wniosek o udostępnienie danych tej osoby należy skierować do właściwego organu gminy. Gmina jest podstawowym źródłem informacji o osobie, uprawnionym do potwierdzania miejsca zameldowania, dysponuje także wiedzą o nowym adresie osoby wymeldowanej.
Do wniosku o udostępnienie danych meldunkowych należy dołączyć wezwanie z sądu, które potwierdza, że ma Pan interes prawny w ustaleniu danych konkretnych osób.
Można też zwrócić się z wnioskiem do Departamentu Centralnych Ewidencji Państwowych MSWiA o udostępnienie informacji meldunkowych dotyczących spadkobierców.
Jeżeli na podstawie danych z gminy czy MSWiA nie uda się ustalić miejsca pobytu spadkobierców ustawowych, sąd ustanowi kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Przed ustanowieniem kuratora sąd wezwie zapewne Pana do wskazania kandydata na takiego kuratora. Najlepiej będzie, jeżeli wskaże Pan jako kandydata osobę z rodziny spadkobierców ustawowych.
Z praktyki wynika, że ustanowienie przez sąd kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu członka bliskiej rodziny strony postępowania bardzo często powoduje, że nieznany z miejsca pobytu „odnajduje się”. Osoby z bliskiej rodziny strony ustanowione kuratorem niechętnie bowiem pełnią swoją funkcję (często błędnie myślą, że będą odpowiadały za zobowiązania osób, które reprezentują) i potrafią wpłynąć na stronę, dla której zostały ustanowione kuratorem, aby osobiście stawiła się w sądzie.
Głównym zadaniem kuratora jest ustalenie miejsca zamieszkania osoby, dla której został ustanowiony.
Opłata od wniosku składanego w gminie lub w MSWiA za udostępnienie danych meldunkowych wynosi 31 zł. Do tego dochodzi też konieczność poniesienia opłaty skarbowej w wysokości 17 zł.
Jeżeli w powyższy sposób nie uda się Panu ustalić miejsca zamieszkania stron postępowania, to może Pan, dysponując zaświadczeniem o tym, że w zbiorach meldunkowych oraz ewidencji wydanych i unieważnionych dowodów osobistych dane tych osób nie figurują, złożyć wniosek o ustanowienie dla tych osób kuratora dla nieznanych z miejsca pobytu.
Pan jednak jest w trochę lepszej pozycji, że już na etapie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku spadkobiercy byli wskazani, także z miejscem zamieszkania. Dlatego sugerowałbym udać się do sądu właściwego dla tego postępowania i poprosić o przejrzenie akt przy podaniu sygnatury sprawy. We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku widnieją adresy uczestników tamtego postępowania.
Przykład pierwszy: Jan Kowalski, po śmierci ojca, starał się zająć jego spadkiem. W spadku znajdował się dom w małej miejscowości oraz niewielkie oszczędności w banku. Oprócz Jana, do spadku uprawniony był także wujek - brat ojca, z którym rodzina straciła kontakt ponad 10 lat temu. Jan nie znał aktualnego miejsca zamieszkania wujka ani nie miał żadnego sposobu, aby go odnaleźć. W tej sytuacji, na wniosek Jana, sąd ustanowił kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu wujka, aby możliwe było przeprowadzenie postępowania spadkowego.
Przykład drugi: Maria Nowak po śmierci cioci dowiedziała się, że jest jedną ze spadkobierczyń. Oprócz niej, do spadku miała prawo jeszcze kuzynka, z którą Maria nie miała kontaktu od dzieciństwa. Próby odnalezienia kuzynki przez media społecznościowe oraz zapytania w miejscach jej ostatniego zamieszkania okazały się bezskuteczne. W tej sytuacji, Maria zwróciła się do sądu z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla kuzynki, co umożliwiło dalsze procedury związane z dziedziczeniem.
Przykład trzeci: Aleksander Szymański był jednym z kilku spadkobierców po zmarłym wujku. Wśród spadkobierców znajdował się także kuzyn, który kilka lat temu wyemigrował i nikt z rodziny nie utrzymywał z nim kontaktu ani nie znał jego nowego adresu. Aleksander, chcąc uregulować kwestie spadkowe, musiał zainicjować postępowanie sądowe, w ramach którego sąd, na jego wniosek, ustanowił kuratora dla kuzyna. Dzięki temu można było prawidłowo zakończyć postępowanie spadkowe.
Ustanowienie kuratora dla spadkobiercy, którego miejsce pobytu jest nieznane, jest niezbędnym mechanizmem umożliwiającym sprawne przeprowadzenie postępowania spadkowego. Poprzez analizę przepisów prawa i przykładów z życia, artykuł ten podkreśla, jak ważne jest dostosowanie procedur sądowych do realiów życiowych, w których nie zawsze możliwe jest łatwe odnalezienie wszystkich spadkobierców. Ustanowienie kuratora umożliwia ochronę praw wszystkich stron i zapewnia sprawiedliwy podział spadku.
Potrzebujesz pomocy w sprawach spadkowych, gdy nie znasz miejsca pobytu spadkobierców? Skorzystaj z naszych porad prawnych online i profesjonalnie przygotowanych pism. Nasz zespół ekspertów jest gotów wesprzeć Cię na każdym kroku procesu spadkowego. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Randa prawny.
Zapytaj prawnika
