• Data: 2023-11-10 • Autor: Iryna Kowalczuk
Wiele lat po śmierci testatora odnalezienie i otwarcie jego testamentu może radykalnie zmienić sytuację spadkową. Historia pani Honoraty, która po dwóch dekadach decyduje się otworzyć testament ojca, ukazuje złożoność i wagę tego procesu. Testament, będący wyrazem ostatniej woli zmarłego, często ukrywa niespodzianki i może być kluczowy w sprawach spadkowych. W naszym artykule skupiamy się na procedurach prawnych związanych z otwieraniem testamentów, które zostały zignorowane lub zapomniane przez lata. Wyjaśniamy, jakie kroki należy podjąć, aby sprawiedliwie i zgodnie z prawem dokonać podziału spadku, zwłaszcza gdy testament ujawnia się po długim czasie.
Przed 20 laty ojciec pani Honoraty zostawił u niej swój testament, którego treść była jej znana – czynił ją swoją jedyną spadkobierczynią. Nigdy go oficjalnie nie otwarła, mając nadzieję, że jej jedyny brat, który rozporządzał całym majątkiem (lasy, działki budowlane, ziemia), dobrowolnie go jej odda. Na to się jednak nie zanosiło. Pani Honorata zwróciła się zatem do nas z pytaniem, co powinna zrobić, aby spełnić testamentową wolę ojca. Pytała też o koszty związane z otwarcie testamentu. Liczyła się z tym, że brat bez przymusu prawnego dobrowolnie niczego jej nie odda.
Ujawnienie testamentu następuje w drodze tzw. ogłoszenia testamentu przeprowadzanego przez sąd lub notariusza.
Stosownie do przepisu art. 649 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) „Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy”. Tym dowodem w praktyce najczęściej będzie akt zgonu przedłożony przez jednego z potencjalnych spadkobierców w celu uregulowania spraw spadkowych.
Gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy (przykładowo testament wcześniejszy i późniejszy), otwiera się i ogłasza wszystkie testamenty, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych (art. 650 K.p.c.).
Otwarcie i ogłoszenie testamentu przez sąd nie podlega opłacie sądowej. Notariusz za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu pobiera opłatę w wysokości do 50 zł.
Testament już wcześniej winien znaleźć się w sądzie lub u notariusza w związku z dyspozycją przepisu art. 646 K.p.c., zgodnie z którą każda osoba, u której znajduje się testament, obowiązana jest złożyć go w sądzie spadku (czyli sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy), gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła ten testament u notariusza. W przypadku gdy testament, o którym wiadomo, że został spisany, do sądu lub do notariusza jednak nie wpływa, ten, kto bezzasadnie uchyla się od wykonania obowiązku jego przedłożenia, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.
Celem stwierdzenia, w razie wątpliwości, czy testament w ogóle istnieje i gdzie się znajduje, sąd może na rozprawie z udziałem wszystkich zainteresowanych oraz osób, co do których zachodzi przypuszczenie, że mają testament w swoim władaniu lub wiedzą o miejscu jego przechowywania, nakazać złożenie oświadczenia w tym przedmiocie. Po wysłuchaniu zaś osoby, u której według uzyskanych wiadomości testament się znajduje, sąd wydaje postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie, który to obowiązek, w razie potrzeby, może być przezeń następnie egzekwowany.
Specyficznym rozwiązaniem prawnym jest przepis art. 649 § 2 K.p.c., stosownie do którego „o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności”. Jak zatem wynika z przytoczonego unormowania, otwarcie i ogłoszenie testamentu odbywa się jawnie, ale o terminie nie zawiadamia się osób zainteresowanych, przy czym osoby te mogą być jednak obecne przy tej czynności, jeśli powezmą (z dowolnego źródła) o niej wiadomość. Uprawnienie do uczestnictwa w otwarciu i ogłoszeniu testamentu oznacza w szczególności, że jeżeli zainteresowani zażądają – w chwili złożenia testamentu – stosownego zawiadomienia o tego terminie i miejscu, to sąd (notariusz) zobowiązany jest to żądanie spełnić.
Zobacz również: Otwarcie testamentu w sądzie
Równocześnie jednak, aby spełnić wymóg jawności treści testamentu, sąd (notariusz) o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu (a nadto o innych istotnych dla zainteresowanych faktach, w szczególności o treści konkretnego rozrządzenia testamentowego) w miarę możności zawiadamia osoby, których rozrządzenia testamentu dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku, jeżeli zostali ustanowieni.
Zarówno sąd jak i notariusz z czynności otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządzają protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu. W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła.
Reasumując, samo postępowanie dotyczące otwarcia i ogłoszenia testamentu nie jest zbyt skomplikowane. Pani Honorata może wybrać: albo otworzyć i ogłosić testament przed notariuszem albo w sądzie, z tym że przed notariuszem muszą stawić się osobiście (nie przez pełnomocników) wszyscy spadkobiercy. Przed sądem można mieć pełnomocnika, tak więc nie trzeba przyjeżdżać osobiście.
Po otwarciu i ogłoszeniu testamentu, jeżeli brat nie będzie chciał dobrowolnie podzielić się z Panią spadkiem, wówczas może Pani przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, a następnie dział spadku. Do wyboru ma Pani również albo sąd albo notariusza.
Aby załatwić sprawy spadkowe po zmarłym ojcu należy przeprowadzić:
Co się tyczy całego postępowania spadkowego bez przeprowadzenia którego nie da się załatwić sprawy, to należy mieć na uwadze, że: postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub przez notariuszem.
Do notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy ustawowi osobiście, wówczas notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia.
Wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym rodzicu może wnieść każdy ze spadkobierców. Sądem właściwym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Zobacz również: Ujawnienie testamentu po latach
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały spadkowe poszczególnych spadkobierców.
Gdy pani Honorata będzie już w posiadaniu sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, może wraz z bratem przeprowadzić dział spadku, w trakcie którego podzielą między sobą ruchomości, nieruchomości, pieniądze wchodzące w skład spadku.
Przeprowadzenie umownego działu spadku jest możliwe tylko w sytuacji, kiedy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców, co do dokonania działu spadku. Wszyscy spadkobiercy muszą się zgodzić co do warunków i sposobu działu. Jeżeli choćby jeden ze spadkobierców nie wyrazi zgody na dokonanie umownego działu spadku, zawarcie umowy nie będzie możliwe.
Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych – sąd powoła biegłego.
Postępowanie o dział spadku toczy się w trybie nieprocesowym przed sądem spadku, tj. przed sądem rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Przykład 1
Po dwudziestu latach od śmierci pana Roberta, jego testament został przypadkowo odnaleziony w starym sekretarzyku przez wnuczkę Anię. Treść dokumentu nie zaskoczyła rodziny, oprócz zapisu pewnej znacznej kwoty na rzecz lokalnego schroniska dla zwierząt. Rodzina mimo upływu lat dokonała otwarcia testamentu, korygując majątek spadkowy o zapis na rzecz schroniska.
Przykład 2
Siostry Katarzyna i Maria przez lata nie miały pojęcia o istnieniu testamentu swojego zmarłego ojca, ponieważ był w posiadaniu ich matki, która zmarła nagle, zaraz po swoim mężu. Gdy w końcu natrafiły na testament w starych dokumentach matki, odkryły, że ojciec w testamencie czynił swoją jedyną spadkobierczynią swoją żonę, wyjaśniając córką, że jego wolą jest, aby dopiero po śmierci matki odziedziczyły spadek. Jak czas pokazał, tak też się stało, siostry przeprowadziły sprawy spadkowe po obojgu rodzicach, stając się ich spadkobierczyniami po połowie, mimo że nie znały ostatniej woli ojca.
Przykład 3
Pan Michał, emerytowany nauczyciel, wynajmował od dalekiej kuzynki małe mieszkanie, które niegdyś było własnością jego dalszego krewnego – zmarłego przed laty wujka. Kuzynka odziedziczyła to mieszkanie, bo była najbliższą krewną. Jakie było zdumienie pana Michała, gdy na pawlaczu znalazł pudełko, a w nim testament wujka, który właśnie jego (wtedy jeszcze chłopca) czynił jedynym spadkobiercą. Pan Michał bardzo się ucieszył i zarazem zmartwił, bo zdał sobie sprawę, że ujawnienie tego testamentu rozpocznie batalię z kuzynką. Wątpił, aby łatwo pogodziła się ze stratą mieszkania.
Przedstawiliśmy szczegółowo procedurę związaną z testamentem i spadkiem, wyróżniając kilka kluczowych aspektów. Po pierwsze, ogłoszenia testamentu dokonuje sąd lub notariusz, co wymaga przedstawienia dowodu śmierci spadkodawcy. Co ważne, istnieje obowiązek złożenia testamentu w sądzie lub u notariusza, jeśli jest w naszym posiadaniu. Sporo miejsca poświęciliśmy postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku jako niezbędnego kroku do załatwienia spraw spadkowych, a także opisaliśmy pokrótce proces działu spadku. Szczególny nacisk położyliśmy na sytuacje, w których odnalezienie testamentu nastąpiło po dłuższym czasie od śmierci spadkodawcy i ma znaczący wpływ na rozdzielenie majątku.
Jeśli masz podobny problem, nie wiesz, jak sprawnie i przy niewielkich kosztach przeprowadzić sprawę spadkową, albo domyślasz się, że zmarły sporządził testament, ale nie wiesz, gdzie go zdeponował. Te problemy pomogą Ci rozwiązać nasi prawnicy. Skontaktuj się z nami – nasz zespół oferuje profesjonalne porady online i pomoc w przygotowaniu niezbędnych dokumentów, aby ułatwić postępowanie spadkowe w zgodzie z prawem i Twoimi oczekiwaniami.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
