• Autor: Iryna Kowalczuk
Przed 25 laty wspólnie z mężem kupiliśmy duży dom. Mąż miał syna z pierwszego małżeństwa oraz mieliśmy wspólnego syna. Mąż nie żyje od 15 lat, przeprowadziłam po nim sprawę spadkową. Niedługo przed śmiercią mąż przekazał swojemu pierworodnemu synowi znaczną sumę, która, jak stwierdził syn, w pełni go zaspokaja. W domu zostałam sama, ponieważ mój syn założył rodzinę i mieszka za granicą. Nie bardzo mogłam utrzymać dom z emerytury, dlatego sprzedaliśmy go i kupiłam dla siebie małe mieszkanie. Ku mojemu zaskoczeniu niedawno zjawił się u mnie siostrzeniec zmarłego męża, który znalazł na strychu testament. Rzekomo mąż zapisał mu cały spadek. Siostrzeniec żąda ode mnie spłaty, a przecież spadek już został rozdysponowany. Chciałabym się dowiedzieć, czy testament nadal jest aktualny, o ile jest prawdziwy i czy tej osobie coś się należy?
Co może Pani zrobić w sytuacji, gdy siostrzeniec Pani męża znalazł rzekomo testament, a sprawa spadkowa po mężu została już dawno przeprowadzona? Po pierwsze nie powinna Pani nic siostrzeńcowi płacić, dopóki nie wyjaśni się sprawa tego odnalezionego testamentu. Skoro siostrzeniec go odnalazł, to powinien niezwłocznie złożyć go w sądzie i ubiegać się o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Jak wskazuje art. 679 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.), dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału.
Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany (art. 679 § 2 K.p.c.).
Zatem wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinien złożyć siostrzeniec Pani męża w tym samym sądzie, który wydał to postanowienie. W uzasadnieniu tego wniosku powinien on wskazać okoliczności znalezienia testamentu.
W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 679 § 3 K.p.c.).
Zobacz również: Umorzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku
Jeżeli sąd uzna, że faktycznie siostrzeniec Pani męża nie był w stanie wcześniej złożyć testamentu w sądzie i że odnaleziony testament jest faktycznie ważnym, to wówczas sąd stwierdzi, iż spadek po Pani mężu nabędzie siostrzeniec w całości. Dopiero wówczas będzie Pani mogła rozmawiać z siostrzeńcem o ewentualnych z nim rozliczeniach. Na razie proszę spokojnie czekać, aż siostrzeniec wniesienie sprawę do sądu o zmianę dotychczasowego postanowienia spadkowego po Pani mężu.
Oczywiście w trakcie tego postępowania proszę nie być bierną i starać się podważyć istniejący testament (tak naprawdę to Pani jedyna obrona, jeżeli okaże się, że testament faktycznie istnieje i sporządził go Pani mąż).
Wskażę więc, jak można próbować podważyć testament, a następnie – jak postępować, jeśli się to nie uda (a spadek przypadnie siostrzeńcowi).
Pierwszy aspekt to fizyczne cechy testamentu. Z opisu wynika, iż jest to prawdopodobnie testament własnoręczny, tzw. zwykły. Testament własnoręczny to najprostsza forma testamentu. Wymagania ustawowe ograniczone są do: własnoręcznego spisania treści testamentu, podpisania sporządzonego pisma i opatrzenia go datą. Brak daty może w pewnych sytuacjach pozostawać bez wpływu na ważność dokonanych rozrządzeń (art. 949 § 2 Kodeksu cywilnego; dalej „K.c.”). Wymaganie spisania testamentu w całości przez testatora pismem ręcznym ma charakter bezwzględny, podobnie jak inne wymagania formalne testamentu.
Brak utrwalenia woli testatora na piśmie uniemożliwia późniejsze dowodzenie, że spadkodawca dokonał rozrządzeń o określonej treści. Jeżeli spadkodawca z zamiarem sporządzenia testamentu zasiadł do spisywania go, zapoznawszy uprzednio jedną lub kilka osób z treścią zamierzonych rozrządzeń, ale coś mu przeszkodziło, testament nie powstanie. Warunek sporządzenia własnoręcznego pisma jest warunkiem zasadniczym powstania testamentu własnoręcznego, a nie sposobem udowodnienia woli testatora.
Konieczność własnoręcznego spisania całego testamentu ma na celu umożliwienie testatorowi swobodnego rozrządzenia swym majątkiem na wypadek śmierci oraz zapewnienie autentyczności testamentu. Sfałszowanie bowiem całego pisma jest znacznie trudniejsze niż sfałszowanie samego podpisu.
Zobacz również: Zatajenie testamentu notarialnego
Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska. Może także ograniczyć się tylko do nazwiska. Dodanie imienia zatem nie jest bezwzględnie konieczne. Nazwisko nie musi być także napisane w pełnym brzmieniu. Podpisanie np. jednym z członów nazwiska dwuczłonowego nie powoduje nieważności testamentu. Ewentualny błąd ortograficzny w nazwisku pozostaje bez znaczenia.
Podpis musi być wytworem „pisania”. Imię i nazwisko, samo nazwisko lub pseudonim nie może zostać utrwalone inną techniką niż pismo ręczne. W szczególności nie może zostać napisane na maszynie lub odbite za pomocą innych narzędzi, np. faksymile (takie stanowisko zawarte jest w odniesieniu do podpisu pod pismem procesowym w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 1967 r.; II PZ 22/67; z aprobującą glosą J. Krajewskiego; Nowe Prawo 1967/12, str. 1720).
Nie stanowią prawidłowego podpisu ani inicjały, ani parafa. W praktyce trudne może być do rozgraniczenia, czy mamy do czynienia z parafą, czy też z używanym zwykle przez spadkodawcę skrótem podpisu.
Drugi aspekt to wady oświadczenia woli.
Według art. 945 K.c.:
„§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”.
Przepisy ogólne K.c. różnicują skutki złożenia oświadczenia woli dotkniętego wadami (por. art. 82 i n.). Art. 945 § 1 K.c. jest przepisem szczególnym i wprowadza jednolitą sankcję w stosunku do testamentu obciążonego wadami – nieważność dokonanej czynności.
Art. 945 § 1 wymienia trzy wady oświadczenia woli, których wystąpienie powoduje nieważność testamentu: wyłączenie świadomego albo swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli, błąd, groźba.
Treścią art. 82 jest złożenie oświadczenia woli przez osobę znajdującą się w stanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych, chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych, które wyłączały jej świadomość albo uniemożliwiały powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sposób swobodny.
Zobacz również: Podważenie testamentu
Powody i rodzaj stanu wyłączającego świadomość nie mają znaczenia prawnego. Brak świadomości i swobody musi być zupełny, art. 82 bowiem wiąże przewidziane w nim skutki tylko z całkowitym wyłączeniem, dlatego o żadnym stopniowaniu tego stanu nie może być mowy. Zazwyczaj najczęstszą przyczyną stanu wyłączającego normalne funkcjonowanie procesu decyzyjnego i mechanizmów uzewnętrzniania woli są choroby i różnego rodzaju zaburzenia psychiczne i nerwowe, rozwinięte zmiany miażdżycowe, działanie narkotyków, alkoholu lub środków farmakologicznych. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 1979 r. (II CR 448/79; OSPiKA 3/81, poz. 45) wyraził pogląd, że stosunek psychiczny do podejmowanego zachowania się i jego skutków opiera się na przewidywaniu i woli. Oba te czynniki zakładają istnienie nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, pozwalające na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków swego zachowania się oraz pokierowania swym postępowaniem. Jeżeli więc osoba dotknięta schizofrenią paranoidalną zdawała sobie w okresie remisji sprawę z tego, że w czasie przyjmowania leków neuroleptycznych nie wolno jej pić alkoholu, to okoliczność ta nie wyłącza jeszcze wniosku, iż upośledzenie w działaniu funkcji psychicznych nie pozwoliło jej na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków użycia alkoholu (przewidywanie), a zwłaszcza na pokierowanie swym postępowaniem (wola).
Być może Pani mąż był chory, być może są podstawy do podważenia tego testamentu. Warto wówczas zgromadzić dokumentację lekarską i niewątpliwie powołać biegłego w celu określenia na jej podstawie, czy mąż był zdolny do testowania.
Groźbę, przymus albo podstęp trudniej będzie udowodnić, jeśli w obecnym stanie jest to w ogóle możliwe.
Jeśli jednak mimo wszystko testament będzie ważny, przysługuje Pani roszczenie o zachowek w stosunku do osoby, która otrzymała spadek w wyniku tego testamentu.
Tego typu postępowania są dosyć mocno skomplikowane i radziłabym Pani skorzystać w tej sprawie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który będzie bronił Pani interesów przed sądem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
