• Data: 2024-03-21 • Autor: Tomasz Krupiński
Niecałe 6 lat temu mama aktem darowizny przekazała mieszkanie mojej siostrze. Niestety w rok temu siostra sprzedała mieszkanie. Czy mam prawo do tego majątku i czy należy mi się zachowek po śmierci mamy?
Z Pana relacji wynika, że w 2010 r. Pana mama przekazała w drodze darowizny, dla Pana siostry mieszkanie. Jednak Pana siostra w 2014 r. sprzedała przedmiotowe mieszkanie. Wobec powyższego pyta Pan, czy jako brat i syn darczyńcy ma prawo do tego majątku.
Pana mama jako jedyny właściciel mieszkania może nim swobodnie rozporządzać i nie potrzebuje do tego zgody swoich przyszłych spadkobierców. Wynika z tego, że darowizna na rzecz Pana siostry jest ważna i skuteczna i Pan nie może temu zapobiec. Jeżeli jednak darowizna wyczerpywała w całości lub w części spadek po Pana mamie, to po jej śmierci mógłby Pan domagać się od siostry uzupełnienia zachowku.
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Zobacz również: Zachowek a sprzedaż nieruchomości
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Z Pana wyjaśnień nie wynika, czy mieszkanie, które było przedmiotem darowizny, wyczerpywało lub prawie wyczerpywało cały spadek, czy tylko stanowiło pewną część całości.
Jak już wskazałem, gdy darowizna wyczerpywała lub prawie wyczerpywała spadek po Pana mamie, to można żądać zachowku od obdarowanego w całości, zaś jeżeli spadkobierca nie otrzymał po spadkodawcy kwoty, która nie jest równa kwocie zachowku – to przysługuje mu roszczenie o jego uzupełnienie.
Zgodnie z art. 993 Kodeksu cywilnego „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę”.
Zobacz również: Czy służebność osobista jest dziedziczna?
Jednak stosownie do art. 994 § 1 „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”.
Darowizna mieszkania dla Pana siostry uczyniona przez Pana mamę będzie zaliczana do spadku, jeżeli nie jest to drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta (oczywiście darowizna nieruchomości taką nie jest) i bez względu na czas kiedy została dokonywana, nie liczy się tutaj czas, jaki upłynął od dnia ewentualnej śmierci Pana mamy.
Gdyby była taka możliwość, podstawą do domagania się zachowku od obdarowanego, gdy wartość darowizny wyczerpuje prawy cały spadek jest art. 1000 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.
Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
Pana siostra zapewne przez sprzedaż mieszkania będzie twierdzić, że nie jest już wzbogacona. Kwestię tą będzie musiała udowodnić. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 grudnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1389/2013, Lexis.pl nr 8479274) „granica odpowiedzialności obdarowanego będącego równocześnie uprawnionym do zachowku (art. 1000 § 2 k.c.) jest różnica między wartością wzbogacenia uzyskanego z darowizny a wartością przysługującego zachowku. Na wielkość wzbogacenia mogą wpływać także inne okoliczności niż tylko odnoszące się do samego przedmiotu darowizny. Oceniając czy obdarowany jest nadal wzbogacony, należy porównać stan całego majątku obdarowanego z hipotetycznym stanem, który istniałby gdyby nie doszło do darowizny. Trzeba uwzględnić zmiany jakie zaszły w majątku obdarowanego w związku z otrzymaniem darowizny. Wzbogacenie pomniejszają koszty uzyskania darowizny np. taksa notarialna, koszty wpisu do księgi wieczystej, opłata sądowa, podatki, kwota przeznaczona na nakup przedmiotu późniejszej darowizny, czy wartość ustanowionej służebności”.
Zobacz również: Sprzedaż mieszkania po rodzicach
Na żądanie zachowku od siostry ma Pan ograniczony czas, bowiem zgodnie z art. 1007 § 2 Kodeksu cywilnego „roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku”.
Reasumując, na podstawie przedstawionego przez Pana stanu faktycznego należy stwierdzić, że nie ma Pan prawa do mieszkania darowanego Pana siostrze przez Pana mamę, jednak jeżeli po śmierci mamy okaże się, że nie może Pan uzyskać ze spadku po niej nawet zachowku (w równowartości pieniężnej lub majątku odpowiadającego tej wartości) to może żądać Pan uzupełnienia tego zachowku od osoby obdarowanej – w tym przypadku Pana siostry.
Proszę pamiętać, że zachowek po Pana mamie wynosi co do zasady połowę tego, co dziedziczyłby Pan, gdyby do darowizny na rzecz Pana siostry by nie doszło.
Sprzedaż domu przed śmiercią rodzica
W 2015 roku, ojciec przekazał synowi w darowiźnie rodzinny dom, będący jedyną nieruchomością w jego posiadaniu. Syn, z różnych przyczyn, zdecydował się sprzedać dom już w 2018 roku. Po śmierci ojca w 2023 roku, córka, która nie otrzymała żadnej nieruchomości, dowiedziała się o sprzedaży i postanowiła ubiegać się o zachowek, argumentując, że wartość darowizny powinna być wliczona do masy spadkowej, a ona sama ma prawo do odpowiedniego uzupełnienia swojego udziału.
Przekazanie biżuterii jako darowizna
Matka, mająca dwie córki, postanowiła przekazać w darowiźnie jednej z nich swoją cenną kolekcję biżuterii, którą gromadziła przez lata. Kiedy matka zmarła, druga córka, nie mając wiedzy o wartości przekazanej biżuterii, oczekiwała sprawiedliwego podziału pozostałego majątku. Jednak po odkryciu wartości kolekcji, zdecydowała się zażądać od siostry wyrównania zachowku, ponieważ biżuteria stanowiła znaczącą część potencjalnego spadku.
Przeniesienie pieniędzy na konto dziecka
Rodzice postanowili przekazać znaczną sumę pieniędzy swojemu synowi jako formę wsparcia na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Transakcja ta została zrealizowana pięć lat przed śmiercią rodziców. Po ich odejściu, córka, która nie otrzymała porównywalnego wsparcia finansowego, dowiedziała się o transakcji i zdecydowała się ubiegać o zachowek, twierdząc, że przekazane środki finansowe powinny być uznane za część masy spadkowej, a ona sama ma prawo do jego uzupełnienia, aby zachować równość spadkową między rodzeństwem.
W artykule omówiono kwestię roszczeń o zachowek w sytuacji, gdy darowizna została przekazana jednemu z dzieci, a następnie sprzedana przed śmiercią darczyńcy. Podkreślono, że w przypadku, gdy wartość darowizny znacząco wpływa na masę spadkową, pozostali uprawnieni do dziedziczenia mogą ubiegać się o uzupełnienie swojego zachowku od obdarowanego. Analiza ta podkreśla ważność zrozumienia przepisów prawnych dotyczących darowizn i zachowków, aby zapewnić sprawiedliwy podział majątku rodzinnego.
Potrzebujesz wsparcia w kwestii zachowku lub darowizny? Nasz zespół doświadczonych prawników oferuje profesjonalne porady online oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych pism prawnych. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać indywidualnie dopasowaną pomoc. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 grudnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1389/2013)
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Randa prawny.
Zapytaj prawnika