• Data: 2023-10-20 • Autor: Piotr Kowalski
Wielu rodziców decyduje się na przekazanie swojego majątku dziecku lub dzieciom w formie darowizny. Jest to sposób przekazania np. nieruchomości w ręce syna lub córki w sposób darmowy i bezinteresowny. Wywołuje jednak nierzadko konflikty, jeśli tylko jedna osoba z rodzeństwa otrzyma taką gratyfikację, a pozostałe zostaną pominięte. W tej sytuacji zastanawiają się one, czy możliwa jest po śmierci rodziców spłata z tej darowizny. Co powoduje przepisanie domu czy innego majątku na jedno dziecko? Interpretację tego zagadnienia przedstawia poniższy artykuł.
Zachowek to pewnego rodzaju zadośćuczynienie dla osób, które nie dostały spadku po zmarłym, a należą do spadkobierców ustawowych. Art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego określa, komu należy się zachowek i w jakiej wysokości: „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Zobacz również: Adwokat Łódź - eksperci od prawa spadkowego.
Jak zatem widać, rodzeństwo, które byłoby uprawnione do dziedziczenia (jako zstępni spadkodawcy), może ubiegać się o zachowek od dziecka obdarowanego majątkiem przez rodziców za ich życia. O prawie do ubiegania się o niego mówi wprost § 2 przywołanego wcześniej artykułu: „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Ważną kwestią jest też termin, w którym można ubiegać się o zachowek od osoby zobowiązanej do jego wypłaty. Wynosi on 5 lat od śmierci spadkodawcy. Na mocy art. 993 do spadku dolicza się darowizny, które za życia poczynił spadkodawca. Mowa jednak o darowiznach majątku o pewnej wartości (np. przepisanie domu), bo nie zalicza się do spadku „darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku” (art. 994 § 1). Ten ostatni cytowany warunek nie dotyczy dzieci zmarłego.
Aby z kolei obliczyć wartość zachowku, trzeba ustalić wartość spadku (jego aktywów). Robi się to, sumując wartość przedmiotów spadkowych i odejmując od tego ewentualne długi zmarłego. Do tego majątku spadkowego dolicza się wartość darowizn uczynionych na rzecz osób uprawnionych do zachowku. Na podstawie art. 995 natomiast „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”. Dzięki temu powstanie tzw. substrat zachowku, a więc wartość wyjściowa do ustalenia jego wysokości.
Zobacz również: Czy trzeba spłacić rodzeństwo?
Jak widać na podstawie powyższych analiz, zasadniczo konieczna jest spłata rodzeństwa z darowizny – po śmierci darczyńcy/ów, czyli w tym przypadku rodziców. Nawet jeśli osoba obdarowana sprzedała już przedmiot darowizny, np. mieszkanie czy dom, i tak pozostałe rodzeństwo ma prawo ubiegać się o zachowek. Nie dotyczy też tej sytuacji 10-letni termin dotyczący otrzymania darowizny przed śmiercią spadkodawcy.
Sposób wyliczenia zachowku jest następujący:
Wartość spadku ustalona dla potrzeby obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkobiercy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny (lub wartość majątku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.
Warto pamiętać, jak widać po sposobie obliczeń, że inne darowizny czy części spadku otrzymane przez pozostałe rodzeństwo, odpowiednio zmniejszają kwotę zachowku, o jaką można się ubiegać.
Pierwszym krokiem jest jednak przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłym. Później można wystąpić z żądaniem zapłaty zachowku. Jeśli nie zostanie on wypłacony dobrowolnie, konieczne może okazać się skierowanie sprawy do sądu.
Zobacz również: Zachowek po rodzicach
Przykład 1
Jan Kowalski po śmierci żony przekazał swój dom w formie darowizny córce. Syna pominął. Pod trzech latach Jan umarł. Cały jego majątek życiowy stanowił darowany córce dom. Teraz dom ten zalicza się do spadku po zmarłym, a córka musi wypłacić bratu odpowiedni zachowek od wartości domu, gdyż został on pominięty przez ojca w momencie rozporządzania jego majątkiem.
Przykład 2
Rodzice przepisali swój majątek – mieszkanie i samochód – synowi w formie darowizny. Po kilku latach oboje zmarli. Syn wcześniej sprzedał mieszkanie. Jego rodzeństwo otrzymało po rodzicach tylko niewielką ilość gotówki zapisaną w testamencie. Mają prawo do zachowku od brata, mimo że sprzedał on większość majątku otrzymanego w darowiźnie.
Jak widać, zagadnienie zachowku może wywoływać wiele emocji i kontrowersji – zwłaszcza wśród rodzeństwa. Warto więc dobrze orientować się, czy spłata rodzeństwa z darowizny zawsze będzie konieczna. W tym celu można skorzystać z porad prawnych on-line w naszym serwisie, opisując sprawę w formularzu pod artykułem. Dzięki analizie problemu, dokumentów spadkowych możemy uzyskać konkretną informację, czy jesteśmy uprawnieni do zachowku od obdarowanego rodzeństwa, czy też sami będziemy zobowiązani go zapłacić.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
