• Data: 2024-01-25 • Autor: Marek Gola
Artykuł przedstawia realny i trudny problem rodzinny dotyczący dziedziczenia majątku. Zwrócił się do nas z nim pan Mateusz, któremu trzy miesiące temu zmarła mama, jej spadkobiercy to tata, on sam i młodsza siostra. Rodzice dorobili się wspólnie znacznego majątku, są to nieruchomości, grunty, działki rekreacyjne. Rodzina chciałaby przeprowadzić sprawę spadkową po mamie, ale jest poważny problem z siostrą. Od pewnego czasu siostra cierpi na zaburzenia psychiczne, leczy się psychiatrycznie, raz jest lepiej, raz gorzej. Nasz klient wraz z tatą bardzo boją się, co będzie, jak podzielą spadek, bo siostra może swoją część, ot tak, roztrwonić. Ciągle mówi, że pieniądze w życiu nie są ważne i zwolniła się z pracy. Oni natomiast wiedzą, że w jej stanie zdrowia pieniądze mogą być tym bardziej potrzebne. Jak więc jest ze spadkiem dla osoby chorej psychicznie? Pan Mateusz pyta nas, jak wybrnąć z tej sytuacji.
W pierwszej kolejności zasadne jest ustalenie, czy mama sporządziła testament. Jeżeli tak, wówczas mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Mniemam jednak, że nie, bowiem nasz klient nie wskazuje w ogólne na jego istnienie. Jeżeli chodzi o dziedziczenie ustawowe, które będzie miało zastosowanie w sprawie, w razie braku testamentu, to w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Mając na uwadze powyższe, każda z osób będzie dziedziczyła po 1/3. Zastrzec należy jednak, iż udział 1/3 obliczany jest z połowy majątku rodziców, gdyż połowa tegoż majątku nie wchodzi do spadku, gdyż jest własnością ojca. W tej sytuacji podział będzie wyglądał następująco – w odniesieniu do całości spadku – 4/6 ojciec, 1/6 pan Mateusz i 1/6 siostra. Spadek dla osoby chorej psychicznie należy się tak samo jak innym spadkobiercom.
Postępowanie spadkowe może być przeprowadzone przed sądem lub przed notariuszem. Każda z osób jest uprawniona do złożenia wniosku do stwierdzenie nabycia spadku po matce. Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Opłata sądowa od wniosku wynosi 50 zł bez względu na liczbę uczestników postępowania.
Na sprawie sądowej wystarczy, że stawi się ojciec. Sąd wyda wówczas postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, które uprawomocni się po 21 dniach od jego wydania.
Istnieje także możliwość przeprowadzenia postępowania spadkowego przed notariuszem – notarialne poświadczenie dziedziczenia, ale do tego konieczne jest stawiennictwo wszystkich spadkobierców jednocześnie. Dodatkowo notarialne poświadczenie dziedziczenia będzie wiązało się z kosztami rzędu 700 zł.
Zachodzi jednak pytanie, czy konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłej matce. Dopóki w księgach wieczystych figuruje zmarła mama, dopóty siostra nie ma prawa sprzedać swojego udziału. Radziłbym także zastanowić się przed założeniem sprawy o stwierdzenie nabycia spadku nad złożeniem do sądu wniosku o ubezwłasnowolnienie siostry, choćby częściowe. Ograniczy to jej możliwości dysponowania spadkiem jako przez osobę chorą psychicznie.
Ubezwłasnowolnienie może być częściowe lub całkowite. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Zobacz również: Niepelnosprawny a udział w spadku
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Istotne jest to, że osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma zdolności do czynności prawnych. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawrzeć umowę, ale tylko za zgodą przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z art. 18 § 1 K.c. ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
W mojej ocenie jedyną szansą jest próba uzyskania ubezwłasnowolnienia częściowego z uwagi na „innego rodzaju zaburzenia psychiczne”. Dla potrzeb tej opinii przyjmuję bowiem, że „choroba psychiczna”, ani „niedorozwój umysłowy” nie występuje, bowiem wówczas pan Mateusz wskazałby na tego rodzaju zaburzenia.
Istotny z punktu widzenia interesu jest pogląd, zgodnie z którym „pijaństwo, narkomania, marnotrawstwo i hulaszczy tryb życia same przez się nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia. Może ono być jednak orzeczone, gdy przyczyny te, niezależnie od tego, czy są leczone, doprowadziły do zaburzeń psychicznych, uniemożliwiających choremu kierowanie swoim postępowaniem” (*patrz źródła 4, 5, 6, 7)
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:
Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.
Osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.
Zasadne w opisanym przypadku byłoby także wniesienie o ustanowienie doradcy tymczasowego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Innymi słowy na czas postępowania o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite pan Mateusz mógłby zostać doradcą tymczasowym siostry.
Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłucha uczestników postępowania. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie.
Postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych.
Innymi słowy rodzaj ubezwłasnowolnienia, tj. całkowite lub częściowe, jest uzależniony od stanu zdrowia osoby, której wniosek dotyczy.
Stosownie do treści art. 23 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą w kwocie 100 złotych pobiera się od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Innymi słowy opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wraz z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego wynosi 100 zł. Nadto wnioskodawca będzie zobowiązany do uiszczenia kosztów związanych z dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, które w chwili obecnej wynoszą około 500 zł.
Przypadek Pani Katarzyny i jej brata
Pani Katarzyna i jej brat odziedziczyli po zmarłym ojcu dom rodzinny. Jej brat, który od lat zmagał się z ciężką depresją i leczeniem psychiatrycznym, nie był zdolny do zarządzania swoim udziałem w spadku. Obawiając się, że brat może stracić swój majątek lub zostać wykorzystany przez nieuczciwe osoby, pani Katarzyna zdecydowała się na zainicjowanie procesu ubezwłasnowolnienia częściowego, aby móc lepiej chronić jego interesy finansowe.
Historia Pana Marka i jego córki
Pan Marek, wdowiec, miał do podzielenia po zmarłej żonie znaczne oszczędności i nieruchomości. Jego córka, która od kilku lat leczyła się na schizofrenię, wydawała się niezdolna do samodzielnego zarządzania swoją częścią spadku. Pan Marek, chcąc zapewnić jej stabilność finansową i opiekę, zdecydował się na założenie sprawy o ubezwłasnowolnienie częściowe i ustanowienie dla niej kuratora, który mógłby zarządzać jej udziałem w spadku.
Sytuacja Pani Anny i jej siostry
Po śmierci rodziców, pani Anna i jej siostra odziedziczyły mieszkanie i pewną sumę pieniędzy. Siostra pani Anny od dłuższego czasu zmagała się z problemami psychicznymi i uzależnieniem od alkoholu. Pani Anna, obawiając się, że siostra może nieodpowiedzialnie wydać swoją część spadku lub stać się ofiarą oszustów, postanowiła podjąć kroki prawne mające na celu ochronę finansową siostry, w tym rozważyła możliwość złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie.
Podsumowując, artykuł porusza złożony problem dziedziczenia majątku przez osobę chorą psychicznie, prezentując różne aspekty prawne i emocjonalne, z jakimi mogą się zmierzyć rodziny.
Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej spadków lub przymusowego leczenia? Jeśli masz taki czy inny problem, opisz go jak najszybciej, korzystając z formularza umieszczonego pod tekstem.
1. Dmowski Stanisław, Rudnicki Stanisław, Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VIII) ss. 520
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
3. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 1968 r., sygn. akt II CR 126/67
5. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 1972 r., sygn. akt II CR 138/72
6. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1965 r., sygn. akt I CR 399/64
7. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1983 r., sygn. akt I CR 480/82
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Marek Gola
Zapytaj prawnika
