• Data: 2023-11-09 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Wiele osób nie pozostawia po sobie żadnego lub prawie żadnego majątku. Ich krewni zastanawiają się więc później, co zrobić z takim pustym spadkiem – zwłaszcza jeśli wychodzą na jaw długi zmarłego. W takiej sytuacji właściwie są dwa wyjścia – przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzucenie go (na co mamy 6 miesięcy od dowiedzenia się o dziedziczeniu). W tym drugim przypadku, który wydaje się prostszy, niestety zadłużenie przechodzi na kolejnych spadkobierców. Warto więc rozważyć przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza mimo braku majątku. Opowiemy o tej procedurze na przykładzie Państwa Nowaków:
Zmarła nasza mama, nie pozostawiła po sobie żadnego majątku, ani nieruchomości, ani ruchomości, ani żadnych oszczędności. Nie zostawiła także testamentu. Była wdową od 5 lat. Niestety dowiedzieliśmy się, że zaciągnęła i nie spłaciła pożyczki na kwotę 45 tys. zł. Oczywiście zarówno ja, jak i moje dwie siostry, nie chcemy spłacać tej pożyczki. Wiemy, że w tej sytuacji moglibyśmy odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza. I tu rodzą się pytania: czy można przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza po osobie, która nie zostawiła żadnego majątku? Jak wobec tego dokonać spisu inwentarza? Kto dokonuje tego spisu, czy komornik? Czy przyjecie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że nie będziemy musieli odpowiadać za długi mamy? Jeśli natomiast odrzucimy spadek, co dzieje się potem? Czy sprawa się na tym kończy, czy sąd szuka dalszych spadkobierców? Mama miała rodzeństwo. Wiemy, że mamy pół roku na odrzucenie spadku. Czy pozostali krewni, którzy dziedziczyliby po mamie, jeśli my spadek odrzucimy, też mają pół roku od daty naszego odrzucenia spadku, czy może od daty śmierci mamy?
Oczywiście można przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza po osobie, która nie pozostawiła nic poza długami. Jest to lepsza alternatywa niż odrzucanie spadku kolejno przez spadkobierców z rodziny.
Z treści art. 1012 Kodeksu cywilnego (K.c.) wynika, że spadkobierca może spadek przyjąć z ograniczeniem odpowiedzialności za długi albo bez ograniczenia tej odpowiedzialności, albo spadek odrzucić.
Na zakres odpowiedzialności za długi spadkowe w sposób bezpośredni rzutuje sposób przyjęcia spadku. I tak, w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia, całym majątkiem, zaś przy przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza – jego odpowiedzialność ulega ograniczeniu do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 K.c.). Natomiast przy odrzuceniu spadku nie dziedziczy w ogóle, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a do dziedziczenia dochodzą kolejni spadkobiercy. W myśl art. 924 i 925 K.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, zaś spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia.
Zobacz również: Jak sprawdzić majątek osoby zmarłej?
W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy i małżonek, który pozostawał ze spadkodawcą w związku małżeńskim w chwili jego śmierci. Jeśli któreś z dzieci zmarło przed spadkodawcą – udział, który by mu przypadał, dziedziczą dalsi zstępni dziecka, które nie dożyło śmierci spadkodawcy, tj. jego dzieci, a jeżeli i te nie dożyły śmierci spadkodawcy – wnuki, prawnuki aż do wyczerpania linii. W braku wyżej wskazanych, do spadku, obok małżonka, powołani są rodzice spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie miał ani dzieci, wnuków, prawnuków ani małżonka – spadek po nim dziedziczą jego rodzice. Jeżeli jedno z rodziców zmarło przed spadkodawcą, spadek przypada rodzeństwu, a potem dzieciom rodzeństwa (wnuki, prawnuki). W ostatniej kolejności do dziedziczenia powołana jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Zatem uściślając: można jak najbardziej przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza po osobie, która nie zostawiła żadnego majątku. Aby w takiej sytuacji dokonać spisu inwentarza, należy spisać długi (długi to też spadek). Taki spis można wykonać samemu, nie ma obowiązku, aby dokonywał go komornik. Brak majątku to nie przeszkoda w wykonaniu wykazu inwentarza.
Jeśli dodatni spadek po mamie był zerowy, to do wartości dodatniej masy spadkowej (czyli 0) ogranicza się Państwa odpowiedzialność za długi. Jeśli mama miała na koncie ostatnią emeryturę czy rentę, np. 1000 zł, to do takiej kwoty ogranicza się Państwa odpowiedzialność za wierzytelności zmarłej.
Jeśli jako dzieci spadkobierczyni odrzucą Państwo spadek, przejdzie on na kolejnych spadkobierców i oni muszą albo go odrzucić, albo przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas to na nich będzie spoczywał obowiązek sporządzenia spisu inwentarza. Na podjęcie decyzji będą mieli 6 miesięcy od chwili, kiedy Państwo odrzucą spadek.
Zobacz również: Spis inwentarza przed stwierdzeniem nabycia spadku
Przykład 1
Niedawno zmarła pani Helena. Dzieci początkowo chciały przyjąć po niej spadek, jednak szybko okazało się, że mama miała sporo niespłaconych „chwilówek” i dług wynosi ok. 50 tys. zł. Majątkiem po niej jest tylko samochód. Dzieci podjęły decyzję o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dokonają spisu, uwzględniając wysokość długów (50 tys. zł) i wartość samochodu (20 tys. zł). Ostatecznie samochód zostanie sprzedany, a zadłużenie spłacone tylko do jego wysokości.
Przykład 2
Po panu Marku pozostały same długi. Żona i dzieci wykonują spis inwentarza, którego wartość dodatnia wynosi 0 zł. Przedstawiają go w sądzie i na tej podstawie ani oni, ani dalsi krewni nie będą musieli spłacać wierzytelności zmarłego.
Jeśli mamy dziedziczyć spadek z długami, najlepszym wyjściem jest odrzucenie go bądź przyjęcie – ale z dobrodziejstwem inwentarza. Ta druga metoda pozwala zamknąć sprawę spadkową i nie przerzuca kłopotu na dalszych spadkobierców. Wymaga jednak zaangażowania w wykonanie spisu i doprowadzenia sprawy do końca.
Wiele osób nie jest pewnych, jak postąpić w obliczu dziedziczenia spadku po osobie, która nie zostawiła żadnego majątku. Brak majątku jednak nie uniemożliwia spisu inwentarza. By nie pogubić się w przepisach i rozwiązaniach, warto swoją sprawę przeanalizować pod okiem doświadczonego prawnika.
Aby skorzystać z naszej pomocy, uzupełnił formularz zadawania pytania umieszczony pod tym tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
