• Data: 2024-02-16 • Autor: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Wiele małżeństw zastanawia się, czy wzajemne przekazanie majątku jest możliwe. W niniejszym artykule omawiamy tę kwestię. Wyjaśniamy również, jak napisać testament wzajemny. Zagadnienia te przedstawiamy na przykładzie pani Krystyny.
Pani Krystyna ma z mężem współwłasność małżeńską, pani Krystyna i jej mąż chcą przepisać sobie w oddzielnych testamentach swoją część. Pani Krystyna ma 3 siostry, jej mąż mamę i 2 braci. Pani Krystyna zapytała nas, jak napisać testament, aby małżonek dostał całość majątku i odwrotnie. Chciała również wiedzieć, czy w takiej formie zapisu wzajemnego rodzeństwo ma prawo do zachowku. Pani Krystyna chce, aby dziedziczył tylko mąż. Pani Krystyna i jej mąż nie mają dzieci.
Zasadą prawa spadkowego jest, iż w przypadku pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu dziedziczenie na jego podstawie ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Powyższe oznacza, że jak najbardziej pani Krystyna (bądź odpowiednio jej mąż) może sporządzić testament, w którym spadkobiercą będzie mąż (w przypadku, gdy spadkodawcą będzie mąż, to spadkobierczynią pani Krystyna). Pani Krystyna i jej mąż mogą więc spisać testamenty wzajemne ze wskazaniem, że dziedziczą po sobie nawzajem.
Powinni jednak pamiętać o tym, że testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 Kodeksu cywilnego, w skrócie K.c.) oraz może go sporządzić osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944 K.c.). Nie jest więc możliwe sporządzenie testamentu małżeńskiego (wspólnego).
Zgodnie z art. 926 § 2 K.c. dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, natomiast § 3 tego przepisu zawiera podobną regulację co do części spadku.
Jeżeli chodzi o formę testamentu, to Kodeks cywilny przewiduje ich kilka. Najbardziej popularną jest testament własnoręczny oraz notarialny. Testament własnoręczny jest najprostszą formą, musi być w całości napisany przez spadkodawcę pismem ręcznym, przez niego podpisany i opatrzony datą. Powinien zawierać wskazanie osoby spadkodawcy, dane go identyfikujące, wskazanie osoby spadkobiercy, również identyfikujące dane, czy powołanie następuje do całości, czy do części spadku.
Najbardziej bezpieczną formą testamentu jest jednak sporządzenie go przez notariusza, ponieważ taki testament zabezpiecza przed ewentualnym podważeniem.
Dla ustalenia ewentualnego prawa do zachowku należałoby ustalić krąg spadkobierców, którzy dziedziczyliby po pani Krystynie, jak i po mężu, gdyby testamentu nie było. W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił potomstwa, dziedziczy małżonek oraz rodzice, przy czym udział małżonka wynosi połowę spadku. W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił potomstwa i jeden z rodziców nie żyje, dziedziczy:
W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił potomstwa, małżonka, rodziców, rodzeństwa bądź zstępnych rodzeństwa:
W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił nikogo z wymienionych powyżej, uprawnieni do dziedziczenia są pasierbowie, a w przypadku ich braku dziedziczy gmina lub Skarb Państwa.
Instytucja zachowku uregulowana w Kodeksie cywilnym w art. 991 wymienia krąg osób uprawnionych do wystąpienia z takim roszczeniem, są to: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Pomimo więc tego, że rodzeństwo jest uprawnione do dziedziczenia (przede wszystkim po pani Krystynie), to nie jest to grupa, której przysługuje roszczenie o zachowek. Mając na uwadze wymienionych przez panią Krystynę członków rodziny, do zachowku uprawniona byłaby wyłącznie mama męża pani Krystyny.
Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby w dziedziczeniu ustawowym (jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości tego udziału). Zgodnie z art. 991 § 2 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Jeżeli pani Krystyna i jej mąż nie chcą, aby osobie uprawnionej do zachowku przysługiwało takie roszczenie, powinni pomyśleć nad wydziedziczeniem. Jest to instytucja uregulowana w Kodeksie cywilnym, której zastosowanie pozbawia wydziedziczonego prawa do żądania zachowku, czyli pozbawia osobę uprawnioną, która byłaby powołana do spadku w ramach dziedziczenia ustawowego, a wskutek zapisu testamentu nie została spadkobiercą, roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej.
Zobacz również: Sprawa spadkowa w sądzie z testamentem
Wydziedziczenia można dokonać jedynie w testamencie. Zgodnie z art. 1009 K.c. przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z jego treści. Art. 1008 K.c. wymaga, aby przyczyna wydziedziczenia odwoływała się do zachowania uprawnionego do zachowku, musi więc dotyczyć konkretnej osoby wskazanej w testamencie.
Przepis ten stanowi, iż „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.
Tak więc ważność i skuteczność wydziedziczenia zależy od:
Dla skuteczności wydziedziczenia istotne jest, czy przyczyny wymienione w testamencie były zgodne z rzeczywistością. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na osobie, która twierdzi, że doszło do skutecznego wydziedziczenia (wyrok SA w Krakowie z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 99/13; wyrok SA w Szczecinie z dnia 5 września 2013 r., sygn. akt I ACa 304/13). Późniejsza zmiana istniejącej sytuacji może mieć znaczenie dla oceny, czy stan uzasadniający wydziedziczenie miał rzeczywiście charakter trwały. Osoba wydziedziczona może również starać się podważyć testament.
Zobacz również: Testament odręczny co dalej
Przypadek pana Jana i pani Marii
Pan Jan i pani Maria są małżeństwem od 30 lat. Posiadają wspólny dom i oszczędności. Pan Jan ma dwóch braci, z którymi nie utrzymuje bliskich stosunków. Aby upewnić się, że po jego śmierci cały majątek przejdzie na panią Marię, spisał testament własnoręczny, w którym wyraźnie wskazał ją jako jedyną spadkobierczynię. Dzięki przepisaniu dóbr w testamencie na małżonkę po śmierci męża pani Maria stanie się pełnoprawną właścicielką całego majątku.
Historia pani Ewy i jej męża, pana Roberta
Pani Ewa i pan Robert nie mają wspólnych dzieci. Pan Robert ma jednak z pierwszego małżeństwa córkę, z którą nie utrzymuje kontaktu. Aby uniknąć potencjalnych sporów spadkowych, oboje zdecydowali się sporządzić notarialne testamenty (testamenty wzajemne małżonków), w których wzajemnie przekazali sobie cały majątek. W ten sposób, po śmierci któregokolwiek z nich, drugi ma pewność, że odziedziczy wszystko bez konieczności dzielenia się nim z córką pana Roberta.
Sytuacja pani Katarzyny, samotnej matki
Pani Katarzyna, samotna matka, posiada dom i niewielką firmę. Ma dwóch braci, z którymi nie utrzymuje dobrych relacji. Chciała, aby jej dorobek odziedziczyła wyłącznie córka, więc spisała testament własnoręczny, w którym wyznaczyła ją jako jedyną spadkobierczynię. Dzięki temu, w momencie śmierci pani Katarzyny, córka stanie się właścicielką domu oraz firmy i nie będzie musiała martwić się o roszczenia ze strony wujów.
Odpowiednie sporządzenie testamentu jest kluczowe dla zapewnienia, że cały majątek po śmierci przejdzie na wskazanego małżonka, z pominięciem innych potencjalnych spadkobierców. Zarówno testament własnoręczny, jak i notarialny oferują legalne środki do realizacji tego celu. Warto pamiętać o przestrzeganiu formalności prawnych i rozważeniu wszystkich aspektów dziedziczenia przed podjęciem określonych działań.
Potrzebujesz profesjonalnej pomocy w sporządzaniu testamentu? Skorzystaj z naszych usług porad prawnych online oraz pomocy w redagowaniu dokumentów, aby upewnić się, że Twoja ostatnia wola zostanie spełniona zgodnie z prawem. Oferujemy kompetentne wsparcie i indywidualne podejście do każdego przypadku. Już dziś napisz do nas – wypełnij formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 99/13
3. Wyrok Sądu Apelacyjnegow Szczecinie z dnia 5 września 2013 r., sygn. akt I ACa 304/13
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Małgorzata Zegarowicz-Sobuń
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
