• Data: 2024-01-19 • Autor: Iryna Kowalczuk
W artykule rozważamy kwestię praw spadkowych i zachowku w kontekście sytuacji, gdy majątek został przekazany bliskiej osobie na wiele lat przed śmiercią spadkodawcy. Przykładem jest sytuacja pani Janiny, której matka 10 lat przed swoją śmiercią wyzbyła się gospodarstwo na rzecz jednej z córek. Kluczowe pytanie to: czy rodzeństwo ma prawo do zachowku? Artykuł wyjaśnia przepisy prawa spadkowego, kryteria uprawniające do otrzymania zachowku oraz specyfikę roszczeń spadkowych w kontekście darowizn i transakcji majątkowych dokonanych za życia spadkodawcy.
Pani Janina napisała do nas, gdyż czuła się skrzywdzona faktem, że majątek matki przypadł jej siostrze. Z jej opisu wynikało, że mama 10 lat przed śmiercią „darowała” gospodarstwo jednej z córek – za pieniądze. Dopiero teraz, czyli po śmierci matki, jej pozostali spadkobiercy dowiedzieli się, że gospodarstwo ma od dawna innego właściciela. W tej sytuacji pani Janina pyta, czy należy się jej i pozostałemu rodzeństwu zachowek.
Aby odpowiedzieć na to pytanie, komu przysługuje zachowek, należy sięgnąć do przepisów o zachowku znajdujących się w art. 991 i następnych ustawy Kodeks cywilny. Prawo do zachowku ustanawia art. 991 K.c., zgodnie z którym:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Z cytowanego przepisu wynikają następujące zasady:
W praktyce zachowek może być egzekwowany wtedy, gdy osoba zmarła pozostawiła testament, w którym albo w ogóle pominęła osoby najbliższe, albo zapisała im zbyt małą część majątku. Zachowek należy się również, gdy przed śmiercią dana osoba (spadkodawca) przekazała w darowiźnie innej osobie swój majątek, pozbawiając tym samym swoich najbliższych spadku. Chodzi tu jednakże wyłącznie o darowiznę, czyli rozrządzenie majątkiem pod tytułem darmowym, czyli bez ekwiwalentu pieniężnego. Wówczas spadkobiercy darczyńcy mogą domagać się od osoby obdarowanej zachowku.
Jednakże z opisu pani Janiny wynika, że jej mama nie darowała, a sprzedała gospodarstwo rolne swojej drugiej córce. To wiele zmienia. Mama uzyskała bowiem z tej sprzedaży ekwiwalent pieniężny, który wszedł do jej majątku i po jej śmierci podlegał dziedziczeniu przez jej spadkobierców, czyli dzieci (w tym panią Janinę) oraz męża (o ile ten w chwili śmierci żony żył). A więc w tym przypadku, skoro przekazanie gospodarstwa odbyło się nie za darmo (darowizna), a za zapłatą (sprzedaż), to zachowek nikomu się nie należy.
Zobacz również: Przedawnienie darowizny 10 lat
Przypadek pani Anny
Pani Anna, mając 70 lat, postanowiła przekazać swoje mieszkanie synowi Krzysztofowi w formie darowizny. Pozostałe dzieci, Marek i Agnieszka, nie były świadome tej transakcji do czasu śmierci matki, która nastąpiła 12 lat później. Po jej śmierci, Marek i Agnieszka dowiedzieli się o darowiźnie i zastanawiali się, czy przysługuje im zachowek, biorąc pod uwagę, że mieszkanie było jedynym znaczącym majątkiem pozostawionym przez matkę.
Sytuacja pana Roberta
Pan Robert sprzedał swoje gospodarstwo rolne bratu za kwotę znacznie niższą od rynkowej wartości. Ta transakcja miała miejsce 8 lat przed jego śmiercią. Po śmierci Roberta jego córka, która mieszkała za granicą i nie utrzymywała bliskiego kontaktu z rodziną, dowiedziała się o sprzedaży gospodarstwa. Katarzyna rozważała możliwość ubiegania się o zachowek, argumentując, że niska cena sprzedaży gospodarstwa faktycznie równała się darowiźnie.
Historia pani Joanny
Pani Joanna, będąc w podeszłym wieku, przekazała swoją kolekcję biżuterii córce jako darowiznę. Pozostali członkowie rodziny, syn i druga córka nic o tym nie wiedzieli. 10 lat później, po śmierci pani Joanny, rodzeństwo, któremu nie przypadła kolekcja, zastanawiało się, czy mają prawo do zachowku, biorąc pod uwagę wartość biżuterii, która była jednym z najcenniejszych elementów majątku ich matki.
Kwestia zachowku w kontekście darowizn dokonanych wiele lat przed śmiercią spadkodawcy jest złożona i zależy od wielu czynników. Przykłady z życia pokazują, jak różne mogą być sytuacje rodzinne i transakcje majątkowe, a także jak ważne jest zrozumienie prawnych aspektów darowizn i sprzedaży majątku. W każdym przypadku, kiedy rodzeństwo czy inni uprawnieni członkowie rodziny dowiadują się o wcześniejszych transakcjach, kluczowe jest zasięgnięcie profesjonalnej porady prawnej, aby ocenić swoje prawa do ewentualnego zachowku.
Potrzebujesz fachowej porady prawnej dotyczącej zachowku lub innych kwestii spadkowych? Skontaktuj się z nami już teraz, aby uzyskać profesjonalną pomoc online oraz wsparcie w przygotowaniu niezbędnych pism i dokumentów. Zapraszamy do kontaktu poprzez formularz umieszczony pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
