Brak masy spadkowej a zachowek

Darowizny na rzecz jednego z dzieci a zachowek dla pozostałych

Stosownie do art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) zstępnym (dzieci, wnuki itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

„Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia” (art. 991 § 2 K.c.).

Odpowiedzialność za zapłatę zachowku

Pani z siostrą jesteście niewątpliwie uprawnione do zachowku po śmierci ojca. Osoba uprawniona do zachowku może ubiegać się o zachowek w przypadku, gdy nie otrzymała równowartości należnego jej zachowku ani w wyniku darowizny (ojciec nie przekazał Pani i siostrze w darowiznach żadnych przedmiotów majątkowych), ani w wyniku dziedziczenia (ojciec nie pozostawił w spadku żadnych przedmiotów spadkowych lub sporządził testament na rzecz innej osoby lub innych osób). Pani z siostrą ewentualnie może też ubiegać się o uzupełnienie zachowku, jeżeli otrzymałyście jakieś darowizny od ojca lub nabędziecie w spadku po jego śmierci jakieś przedmioty majątkowe, ale nie będą pokrywały one należnego Paniom zachowku.

Jeżeli okaże się, że ojciec pozostawił testament na rzecz innej osoby, będzie ona odpowiadała za zapłatę zachowku. Odpowiedzialność za zapłatę zachowku ponoszą nie tylko spadkobiercy, ale również osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowizny doliczane do spadku.

Zobacz również: Dział spadku a zachowek

Uwzględnienie darowizn przy obliczaniu zachowku

Przy obliczaniu zachowku należnego Pani i siostrze należy uwzględnić darowizny, jakich ojciec dokonał za swojego życia. Darowizny

uczynione przez spadkodawcę dolicza się bowiem do spadku przy obliczaniu zachowku.

Według art. 993 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.

Art. 994 § 1 K.c. wskazuje natomiast, iż „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.

Stosownie do art. 1000 § 1 K.c., „jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.

Dla obliczenia zachowku po śmierci ojca należy do spadku po nim doliczyć darowizny, jakich dokonał on za swojego życia. Z pewnością do spadku należy doliczyć darowizny na rzecz Pani siostry.

Sposób na wyliczenie zachowku

Sposób na wyliczenie zachowku jest następujący:

Wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku (wartość spadku + wartość darowizn) x (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego x (razy) ułamek należnego zachowku (1/2* lub 2/3**) - (minus) darowizny (lub wartość spadku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

* Zachowek w wysokości 1/2 należy się wówczas, gdy uprawniony do zachowku w chwili śmierci spadkodawcy był pełnoletni lub zdolny do pracy.

** Zachowek w wysokości 2/3 należy się wówczas, gdy uprawniony do zachowku w chwili śmierci spadkodawcy był niepełnoletni lub niezdolny do pracy.

Aby obliczyć wartość zachowku należnego uprawnionym, należy ustalić wartość spadku, a następnie dodać do tej wartości wartość darowizn doliczanych do spadku, co pozwoli na ustalenie tzw. substratu zachowku. Substrat zachowku stanowi podstawę ustalenia kwoty należnej uprawnionemu tytułem zachowku.

Mimo że przepisy tego nie wskazują wyraźnie, podstawą określenia wartości spadku pozostawionego przez zmarłego jest czysta wartość spadku. Należy więc w pierwszej kolejności od aktywów spadku (wartość przedmiotów i praw majątkowych pozostawionych przez spadkodawcę) odjąć pasywa spadku, a więc długi spadkowe.

Stosownie do art. 922 § 3 K.c. „do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach kodeksu cywilnego”.

Obliczenie czystej wartości spadku

Aby obliczyć czystą wartość spadku, należy więc od wartości aktywów spadku odliczyć długi spadkowe. Można też odliczyć koszty pogrzebu i koszty postępowania spadkowego.

Teraz przejdźmy do Pani pytań.

Czy warto zakładać sprawę spadkową, jeśli najprawdopodobniej nic już nie ma do dzielenia, a są darowizny?

Tak, warto. Jeśli nawet nie ma co dzielić, to musi Pani, żeby założyć sprawę o zachowek, udowodnić najpierw przed sądem, że jest Pani spadkobiercą ustawowym, tak więc trzeba w tym celu mieć postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia.

Jeżeli ją założymy, to czy należy nam się zachowek?

Zgodnie z tym, co opisała Pani w pytaniu, to jak najbardziej.

Czy np. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza uchroni nas od ewentualnych długów, a uprawnia nas do otrzymania zachowku?

Tak. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ograniczy Pani i siostry odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości czynnej samego spadku, jak również nie pozbawi Pani ani siostry prawa do zachowku.

Czy wartość rzeczy do zachowku liczy się z dniem podpisania darowizny i czy jest to wartość rynkowa, czy taka, jaka jest na umowie?

W Pani przypadku ważny jest art. 995 K.c. Zgodnie z tym przepisem „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”.

To znaczy – ile nieruchomość będzie warta na dzień wystąpienia z żądaniem o zapłatę zachowku, ale w stanie, w którym była w czasie dokonywania darowizny (nie dolicza się więc żadnych ewentualnych remontów, które podniosły wartość darowanej nieruchomości od chwili darowizny).

Jeśli by ten zachowek nam przysługiwał, to jaki procent płacimy na rozprawie i czy płacimy od całej wartości tej nieruchomości i gruntów, czy od tej części, która należałaby się nam w formie zachowku już po podziale i czy jest to płatne z góry, czy po rozprawie?

Od pozwu o zachowek uiszcza się opłatę stosunkową, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Obliczoną kwotę należy zaokrąglić w górę do pełnego złotego. Opłatę wnosi się poprzez naklejenie znaków opłaty sądowej, gotówką w kasie sądu lub na rachunek bankowy (dołączając do pozwu dowód uiszczenia opłaty) wraz z pozwem o zachowek.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.