• Autor: Anna Sochaj-Majewska
Moi rodzice posiadają dom, który w przyszłości będzie należał do mnie. Wiem, że jest już napisany testament. Mam brata, który od ok. 20 lat nie interesuje się rodzicami. Rok temu spotkałam się z bratem i namawiałam go, aby odwiedził rodziców. Stwierdził, że nie chce. Jednakże dodał, że w przyszłości będzie się starał o zachowek. Czy jeśli rodzice wydziedziczą mojego brata w testamencie, to on nadal będzie miał prawo do zachowku?
Istotą wydziedziczenia dokonanego przez spadkodawcę w testamencie (sporządzonym własnoręcznie lub notarialnym) jest właśnie pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku po tym spadkodawcy. Jeśli więc brat zostanie wydziedziczony, nie będzie nigdy mógł dochodzić roszczenia o zachowek dla siebie.
Aby wydziedziczenie było skuteczne, muszą zostać spełnione określone warunki. Przede wszystkim prawo polskie nie przewiduje instytucji testamentów wspólnych, co oznacza, że każdy z rodziców, jako spadkodawca, musi sporządzić oddzielny testament (art. 942 Kodeksu cywilnego), w treści którego dokona wydziedziczenia syna. Choć testament własnoręczny jest równoważny testamentowi sporządzonemu w formie aktu notarialnego, bezpiecznej jest dokonać wydziedziczenia w testamencie notarialnym, bowiem zdecydowanie trudniej taki testament podważyć w toku późniejszej sprawy spadkowej (w razie konfliktu spadkobierców testamentowych oraz ustawowych) czy w toku procesu o zachowek.
Zgodnie z treścią przepisu art. 1008 K.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z testamentu (art. 1009 K.c.). Jak świadczy o tym treść pytania, istnieje niebudząca żadnych wątpliwości podstawa do wydziedziczenia Pani brata przez każdego z rodziców, gdyż od 20 lat nie interesuje się on nimi, nie wyraża jakiejkolwiek chęci spotkania.
W tej sytuacji to jednak ostatecznie do rodziców należy decyzja o wydziedziczeniu ich syna wobec „uporczywego niedopełniania względem nich obowiązków rodzinnych”. Jeśli przebaczą synowi, wyraźnie lub choćby w sposób dorozumiany (art. 1010 § 1 K.c.), nie zawierając w swoich testamentach rozrządzenia w kwestii jego wydziedziczenia, brat będzie miał prawo dochodzić roszczenia o zachowek. Jak wskazał ponadto Sąd Najwyższy – Izba Cywilna we wciąż aktualnej uchwale z dnia 14 czerwca 1971 r. (sygn. akt III CZP 24/71), „gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy po wydziedziczeniu go w testamencie, wydziedziczenie to jest bezskuteczne bez względu na formę, w jakiej przebaczenie nastąpiło”. To brat powinien udowodnić, że rodzice przebaczyli mu, gdyż w takim wypadku to on wywodziłby skutki prawne dla siebie z faktu przebaczenia.
Zobacz również: Wydziedziczenie brata
Roszczenie o zachowek przedawnia się w upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 K.c.).
Wysokość roszczenia o zachowek określa się jako połowę wartości udziału, jaki przypadłby danemu spadkobiercy, gdyby doszedł on do spadku na podstawie ustawy (art. 991 § 1 K.c.). Zwracam też uwagę na ważny, a często bagatelizowany lub pomijany przepis art. 1011 K.c., zgodnie z którym zstępni wydziedziczonego zstępnego (w tym wypadku wnuki rodziców, a dzieci brata) są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.
Aby w pełni zabezpieczyć Panią przed roszczeniami o zachowek po śmierci któregokolwiek z rodziców, dzieci brata także powinny zostać wydziedziczone (o ile brat ma dzieci i gdy są podstawy, o których mowa wyżej). Wynika to z tego, iż wydziedziczony zstępny traci nie tylko prawo do zachowku, ale także przymiot spadkobiercy, w związku z czym jego zstępni byliby normalnie powołani do spadku z ustawy, gdy dziedziczenie nie będzie następować na podstawie testamentu (art. 931 § 2 K.c.). Przepis art. 1011 K.c. nie zmienia zasad dziedziczenia ustawowego i nie ogranicza uprawnień zstępnych wyłącznie do zachowku, oczywiście jeśli spadkodawcy nie powołają do całości spadku po sobie np. jednej osoby (spadkobiercy testamentowego).
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Anna Sochaj-Majewska
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
