Wydziedziczenie syna

Warunki skutecznego wydziedziczenia

Wydziedziczenie jest uregulowane w art. 1008 Kodeksu cywilnego (K.c.). Zgodnie z tym przepisem spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawnieni:

• wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

• dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

• uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, wydziedziczenie może zostać dokonane jedynie w testamencie. Nieważność tego dokumentu pociąga za sobą nieważność wydziedziczenia, a więc najlepiej udać się do notariusza, żeby on profesjonalnie i zgodnie z prawem sporządził taki dokument.

Ważność i skuteczność wydziedziczenia zależy od:

• dokonania go w ważnym testamencie – jeżeli testament będzie z jakiejkolwiek przyczyny nieważny, pociągnie to za sobą nieważność wydziedziczenia,

• dokonania wydziedziczenia z przyczyn określonych w art. 1008 K.c. – jeżeli wydziedziczenie zostanie dokonane z innych przyczyn, to będzie nieważne,

• podania przyczyny wydziedziczenia w testamencie,

• nieprzebaczenia osobie uprawnionej do zachowku przez spadkodawcę.

To, czy oświadczenie o wydziedziczeniu jest ważne i skuteczne, ocenia sąd np. w postępowaniu o otwarciu i ogłoszeniu testamentu czy o zapłatę zachowku.

Artykuł 1008 K.c. zawiera szczegółowe oraz wyczerpujące wyliczenie przyczyn wydziedziczenia. Jak zatem należy rozumieć i interpretować wydziedziczenie?

Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oznacza prowadzenie wbrew woli spadkodawcy nagannego trybu życia (przykładowo: alkoholizm, narkomania). Podkreślić należy, że ustawową przyczyną wydziedziczenia jest postępowanie wbrew woli spadkodawcy i w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego w sposób uporczywy. Przesłanka ta jest spełniona, gdy zachowanie wydziedziczonego bądź jest długotrwałe, bądź dopuszcza się on wielokrotnie nagannych zachowań. Zdarzenie o charakterze jednorazowym czy stany krótkotrwałe nie uzasadniają wydziedziczenia spadkobiercy.

Oceny, kto jest osobą najbliższą spadkodawcy – w ramach przesłanki dopuszczenia się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Nie można określić jakiegokolwiek zamkniętego katalogu takich osób. Umyślność przestępstwa oznacza, że zamiar sprawcy ukierunkowany był na jego popełnienie, a zatem przestępstwo nie było przypadkowe.

W pojęciu uporczywego zaniedbywania wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np. obowiązków alimentacyjnych czy obowiązku opieki nad spadkodawcą) mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych (tak: wyrok Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 7 listopada 2002 r., II CKN 1397/2000).

Zobacz również: Eksmisja alkoholika, współwłaściciela

Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec ojca

Okoliczności, o których pisze Pan w pytaniu, że syn nie interesuje się Panem, nie utrzymuje kontaktów, ewentualnie nie pomaga w chorobie, mogą spełniać przesłanki wydziedziczenia określone w art. 1008 pkt 3 K.c. a więc uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych względem Pana.

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) normują obowiązek alimentacyjny członków rodziny. Art. 87 K.r.o. wskazuje, że rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Z kolei art. 128 K.r.o. mówi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny), obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Jeżeli Pan potrzebuje pomocy np. w związku z chorobą, a syn od dłuższego czasu nie tylko nie pomaga Panu w życiu codziennym, lecz także nie utrzymuje z Panem kontaktu, to oczywiste jest, że zaniedbuje on swoje obowiązki wobec Pana. Pan nie ma żadnego wsparcia ze strony swojego syna, choćby psychicznego, a z pewnością Pan go potrzebuje.

Niedopełnianie obowiązków rodzinnych może się w przypadku Pana syna przejawiać w braku jego udziału w Pana życiu, choćby poprzez składanie wizyt w Pana miejscu zamieszkania czy okazywanie Panu zainteresowania. Jeżeli takie postępowanie syna trwa kilka lat, a dodatkowo wywołuje u Pana żal i poczucie krzywdy, to może być uznane za uporczywe niewypełnianie wobec Pana obowiązków rodzinnych przez syna.

Jak wskazał SN w wyroku z 7 listopada 2002 r. (sygn. akt. II CKN 1397/2000, LexPolonica nr 377439), w pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych.

W sprawie ważne będą także przyczyny powodujące, że Pana syn nie pomaga Panu, nie wspiera Pana ani nie utrzymuje z Panem kontaktów.

Długotrwałe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi być spowodowane okolicznościami, które leżą po stronie spadkobiercy, czyli Pańskiego syna (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 listopada 2007 r., sygn. akt. VI ACa 768/2007, LexPolonica nr 1719495).

Zgodnie z treścią art. 1009 K.c. przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Nie musi ona zostać wyraźnie podana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny. Wydziedziczenie jest nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu, nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna taka zachodziła (tak: wyrok SA w Warszawie z 19 sierpnia 2005 r., sygn. akt. VI ACa 302/2005, LexPolonica nr 390926).

W kwestii wydziedziczenia należy pamiętać, że samo wskazanie w testamencie, iż spadkodawca wydziedzicza spadkobiercę, i podanie jego przyczyny nie są wystarczające dla jego skuteczności. Dla skuteczności wydziedziczenia konieczne jest, aby przyczyny będące podstawą wydziedziczenia istniały w rzeczywistości.

Podważenie wydziedziczenia otwiera drogę do ubiegania się o zachowek

Jeżeli więc spadkodawca w testamencie wydziedzicza jakąś osobę, lecz wskazane przez niego w testamencie przyczyny nie mają faktycznie miejsca, to wówczas wydziedziczenie nie będzie skuteczne i osoba według testamentu wydziedziczona będzie mogła skutecznie ubiegać się o zachowek.

Stosownie do art. 1010 § 1 K.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Po Pana śmierci syn może domagać się ustalenia, że zawarte w testamencie wydziedziczenie jest bezskuteczne. W szczególności może on wykazywać, że okoliczności wydziedziczenia wskazane w testamencie nie istniały lub że nie leżą one po jego stronie (a np. po stronie spadkodawcy, czyli Pana). Może też wykazywać, że Pan mu przebaczył.

Swoje twierdzenia odnośnie do bezskuteczności wydziedziczenia syn będzie mógł przedstawić np. w postępowaniu o zachowek.

Jeżeli w toku postępowania sąd ustali, że wydziedziczenie było skuteczne, to Pana syn nie odziedziczy żadnego spadku po Pana śmierci ani nie otrzyma zachowku.

W sprawie powinien Pan pamiętać, że w sytuacji, w której Pana syn będzie miał dzieci i dalszych zstępnych w chwili Pana śmierci, to jeżeli wydziedziczenie zawarte w testamencie będzie skuteczne, o zachowek będą mogły wystąpić jego dzieci (dalsi zstępni).

Jak stanowi bowiem art. 1011 K.c., zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Jeżeli Pana syn posiada dzieci, wnuki to je również powinien Pan wydziedziczyć w testamencie.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.