• Data: 2024-09-22 • Autor: Katarzyna Talkowska-Szewczyk
W marcu zmarła moja mama. Ja i brat jesteśmy jedynymi spadkobiercami. Od 15 lat mieszkam w Anglii z mężem i 2 nieletnich dzieci. Mama pozostawiła po sobie nieruchomość (ziemia wraz z budynkami), którą otrzymała w spadku po rodzicach, oraz sporo długów. Nie wiem, ile ich jest dokładnie – sprawdzenie wszystkiego zleciłam komornikowi sądowemu. W nieruchomości pozostał wujek, czyli brat mamy. Swoją część spadku po rodzicach przepisał 5 lat temu mojej mamie (darowizna). Nie wiem, co zrobić z wujkiem. Mimo że znalazłam mu dom starców, to powiedział, że się nie wyprowadzi. Z bratem chcielibyśmy wszystko sprzedać i spłacić zobowiązania. Czy wujek ma jakieś prawa do tej nieruchomości, mimo że przekazał wszystko mamie w darowiźnie? Czy jeżeli okazałoby się, że będę musiała przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (by chronić moje dzieci), a nie będę mogła sprzedać tej nieruchomości, np. z powodu tego, że jest tam wujek, to czy wierzyciele będą mogli w jakiś sposób wejść mi na pensję w Anglii? Czy są jakieś szanse na odrzucenie spadku w imieniu moich dzieci, jeżeli tego długu będzie mniej, niż warta jest nieruchomość? Proszę o poradę.
Z przesłanego przez Panią dokumentu, tj. aktu darowizny, wynika, że wujek po przepisaniu swojej części nieruchomości na Pani mamę nie zabezpieczył sobie prawa do tytułu prawnego do nieruchomości poprzez ustanowienie służebności. Wskazać należy, że zgodnie z § 6 przedmiotowego dokumentu wujek oświadcza, że nie korzysta z polecenia ustanowienia na swoją rzecz służebności osobistej mieszkania. Tylko bowiem ustanowienie takiej służebności dawałoby wujkowi prawo do przebywania w tej nieruchomości. Zgodnie z art. 296 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360) „Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista)”. Dodatkowo na podstawie art. 301 § 1 Kodeksu cywilnego „Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności”. Nadto można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi.
Uzupełniająco wskazać należy, że służebność mieszkania polega na możliwości zapewnienia uprawnionemu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w określonym lokalu mieszkalnym, stanowiąc przy tym treść samego prawa dożywocia. Uzasadnieniem wprowadzonego rozwiązania polegającego na umożliwieniu korzystania z mieszkania przez wymienione w przepisie osoby są przede wszystkim względy społeczne oraz ochrona rodziny. Skoro wujek sam zrzekł się ustanowienia tego prawa, to wskazać należy, że w przypadku braku zawarcia jakiejkolwiek umowy, np. najmu, użyczenia, na mocy której wujek może korzystać z nieruchomości, to przebywa w nieruchomości bez tytułu prawnego. W przypadku np. niedokładania się przez wujka do opłat związanych z nieruchomością warto, aby rozważyła Pani wystąpienie z eksmisją wujka. Podstawę prawną eksmisji stanowi art. 222 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360), zgodnie z którym „Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą”.
W przypadku gdy wujek jest np. osobą schorowaną, wymagającą pomocy i opieki, to może Pani wszcząć postępowanie o wyrażenie zgody przez sąd na umieszczenie wujka w domu opieki. W toku postępowania zasięga się opinii biegłego sądowego, który – posiadając wiadomości specjalne – wskaże, czy zasadne jest umieszczenie wujka w domu opieki. Jeżeli tak będzie, to – przy braku zgody wujka – orzeczenie sądu zastąpi zgodę wujka.
Zgodnie z art. 1015 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360) „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. W przypadku gdy spadkodawca zmarł przed 18 października 2015 r., to brak złożenia oświadczenia w wyżej wskazanym terminie powodował tzw. proste przyjęcie spadku (to jest również z długami). Aktualnie brak złożenia oświadczenia w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co oznacza, że odpowiedzialność osoby, która nie złożyła oświadczenia, ograniczona jest tylko do wartości czynnej spadku, tj. takiej kwoty, która będzie stanowiła przysporzenie spadkowe (coś na plus, a nie na minus). Termin ten jest terminem zawitym prawa materialnego, co oznacza, że co do zasady nie podlega on przywróceniu. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone po tym terminie nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Wskazać należy, że termin ten jest zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przed sądem lub notariuszem. Dla zachowania tego terminu wystarczające jest, aby przed jego upływem wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku został wniesiony do sądu.
Dopiero od momentu, w którym złożyła Pani oświadczenie o odrzuceniu spadku, termin 6 miesięcy liczony jest dla Pani dzieci. W przypadku gdy dzieci są małoletnie (przed ukończeniem 18 roku życia), to w terminie 6 miesięcy jest Pani obowiązana do wystąpienia do sądu rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania małoletnich z wnioskiem o wyrażenie zgody przez sąd na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka, tj. na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. W uzasadnieniu takiego wniosku należy wskazać, że według Pani wiedzy w spadku są same długi. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt. III CZP 102/17: „Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka”. Nadto w tej samej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że: „Termin przewidziany w art. 1015 § 1 K.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął”. Oznacza to, że jeżeli złożyła Pani wniosek o wyrażenie zgody przez sąd rodzinny na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka przed upływem 6 miesiąca od daty, w której odrzuciła Pani spadek, to nawet jeśli termin 6 miesięcy upłynie w czasie trwania postępowania, to oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich może Pani złożyć niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia w przedmiocie wyrażenia zgody przez sąd na dokonanie tej czynności, nawet gdy termin 6 miesięcy już upłynął. Opłata od wniosku to 100,00 zł od każdego dziecka.
Dopiero kiedy dysponuje Pani prawomocnym postanowieniem sądu, tj. takim, od którego nie przysługuje środek odwoławczy, w którym sąd wyraża zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich, to może Pani udać się do notariusza celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeżeli udała się Pani do notariusza niezwłocznie po otrzymaniu odpisu prawomocnego postanowienia, to notariusz powinien dokonać odrzucenia spadku w imieniu małoletnich.
Zatem najpierw Pani musi odrzucić spadek, a dopiero potem wystąpić do sądu o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich i po jej uzyskaniu odrzucić spadek w imieniu dzieci. Jeżeli Pani przyjmie spadek, to wówczas długi spadkowe nie przechodzą na Pani dzieci.
Odnośnie do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza wskazać należy, że skutkuje tym, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Przez stan czynny spadku należy rozumieć jego aktywa, czyli składniki majątku, które powiększają jego wartość. Takimi będą np. nieruchomość, samochód czy pieniądze. Pasywami spadku będą zaś wszelkiego rodzaju obciążenia, takie jak długi.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe. Jej górna granica będzie wyznaczona przez wartość odziedziczonego spadku. Należy odnieść to do przykładu: Spadkobierca odziedziczył majątek warty 100 tys. zł. Długi spadkodawcy były większe i wynosiły 200 tys. zł. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca będzie odpowiadał do kwoty 100 tys. zł i wierzyciele nie będą mogli od niego wyegzekwować więcej (jak to ma miejsce przy prostym przyjęciu spadku). Natomiast w tym zakresie, tj. do wartości czynnej spadku, wierzyciele będą mogli egzekwować od Pani zadłużenie. Zatem warto wówczas rozważyć skontaktowanie się z wierzycielami i zawarcie ugody w zakresie spłaty zadłużenia do takiej wartości, do której byłaby Pani odpowiedzialna. Postępowanie egzekucyjne może doprowadzić do zajęcia Pani rachunku bankowego, zajęcia wynagrodzenia za pracę.
Odziedziczony dom z długami
Maria i jej brat Jan od 15 lat mieszkają w Anglii, podczas gdy ich mama pozostała w Polsce. Po jej śmierci okazało się, że odziedziczyli nieruchomość – dom z dużym ogrodem, który ich mama otrzymała od swoich rodziców. Niestety, dowiedzieli się też, że wraz z domem odziedziczyli sporo długów. Ponieważ Maria i Jan nie mieli dokładnych informacji o wysokości tych zobowiązań, zlecili sprawdzenie ich komornikowi sądowemu. Dodatkowym problemem był wujek, który mieszkał w domu i nie zamierzał się wyprowadzić, mimo że Maria znalazła dla niego miejsce w domu opieki. Brat mamy nie miał żadnych praw do nieruchomości, gdyż przepisał ją na swoją siostrę w formie darowizny bez ustanowienia służebności. W efekcie Maria i Jan musieli podjąć decyzję, czy przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, by chronić swoje rodziny, czy próbować odrzucić spadek w imieniu swoich dzieci.
Ochrona dzieci przed długami
Anna, mieszkająca w Anglii z mężem i dwójką nieletnich dzieci, dowiedziała się o śmierci swojej mamy, która pozostawiła po sobie dom oraz znaczne długi. W związku z tym, że dzieci były małoletnie, Anna musiała zadbać o ich interesy. Po konsultacji z prawnikiem zdecydowała się na odrzucenie spadku. Proces ten wymagał od niej złożenia odpowiednich dokumentów do sądu rodzinnego, aby uzyskać zgodę na odrzucenie spadku również w imieniu dzieci. Po otrzymaniu zgody, udała się do notariusza, aby formalnie odrzucić spadek. Dzięki temu Anna i jej dzieci uniknęli odpowiedzialności za długi spadkowe, które przekraczały wartość odziedziczonego majątku.
Eksmisja wujka
Krzysztof odziedziczył po swojej mamie dom, w którym mieszkał jego wujek. Mama Krzysztofa odziedziczyła tę nieruchomość po swoich rodzicach, a wujek, przekazując swoją część siostrze, nie zabezpieczył sobie prawa do mieszkania poprzez ustanowienie służebności. Krzysztof, chcąc sprzedać dom i spłacić odziedziczone długi, musiał zmierzyć się z problemem zamieszkującego tam wujka, który odmawiał wyprowadzki. Po konsultacji z prawnikiem dowiedział się, że wujek nie ma praw do nieruchomości i może być eksmitowany. Krzysztof złożył wniosek o eksmisję, jednocześnie oferując wujkowi pomoc w znalezieniu nowego miejsca zamieszkania. Dzięki temu Krzysztof mógł sprzedać nieruchomość, spłacić długi i zamknąć sprawy spadkowe.
Przyjęcie spadku z długami może być skomplikowane i wymaga dokładnej analizy prawnej. Spadkobiercy muszą rozważyć, czy przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, by ograniczyć odpowiedzialność za długi, czy odrzucić spadek, szczególnie w imieniu małoletnich dzieci. Decyzje te są kluczowe dla ochrony finansowej rodziny i wymagają często współpracy z prawnikiem oraz sądem.
Jeśli potrzebujesz profesjonalnej pomocy prawnej w zakresie przyjęcia lub odrzucenia spadku z długami, oferujemy kompleksowe porady online oraz przygotowanie niezbędnych pism sądowych. Skontaktuj się z nami, aby zabezpieczyć swoje interesy i uzyskać fachowe wsparcie. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt. III CZP 102/17
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
