• Data: 2024-07-21 • Autor: Piotr Kowalski
Po śmierci siostry mamy w sądzie odbyła się sprawa dotycząca przyjęcia spadku. Mama i rodzeństwo, czyli dwie siostry i brat, przyjęli spadek po 1/8, a mąż jeszcze żyjący przyjął 1/2 spadku. Następnie mąż siostry zmarł i po nim przyjęła spadek jego matka. Potem mama założyła sprawę w sądzie o dział spadku ze zniesieniem współwłasności (rodzeństwo nieodpłatnie zrzekło się udziałów na rzecz mamy, tylko matka po zmarłym mężu chciała być spłacona co do wielkości udziału, czyli ½). Teraz mama jest jedyną właścicielką nieruchomości (widnieje w księdze wieczystej). Czy mama powinna poinformować o czymś urząd skarbowy?
W myśl art. 924 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Oznacza to, iż dniem nabycia spadku jest data śmierci spadkodawcy, a nie data uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Stosownie do art. 1035 K.c. jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Do momentu działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku. Wskutek działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się podmiotami wyłącznie uprawnionymi względem przyznanych im praw majątkowych, stanowiących do tego momentu przedmiot wspólności.
Dział spadku jest zatem instytucją odrębną od dziedziczenia (nabycia spadku), który mogą, ale nie muszą dokonać spadkobiercy po nabyciu spadku. Tak więc na skutek działu spadku następuje „konkretyzacja” składników masy spadkowej przypadających poszczególnym spadkobiercom.
Powyższe już na wstępie prowadzi do wniosku, że rozliczenie nabycia spadku następuje osobno względem rozliczenia działu spadku, ponieważ pod względem cywilistycznym są to dwie osobne czynności prawne. Zgodnie z art. 6 ust. 4 ustawy SD obowiązek podatkowy w zakresie nabycia spadku powstaje w dniu uprawomocnienia się postanowienia sądu o nabyciu spadku. Podatnikiem z tytułu dziedziczenia jest spadkobierca, przy czym w przypadku spadku otrzymanego po członku najbliższej rodziny istnieje możliwość skorzystania z całkowitego zwolnienia od podatku określonego w art. 4a ustawy SD. Warunkiem jest złożenie SD-Z2 w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia dziedziczenia. W zgłoszeniu wskazuje się udział nabyty w spadku, Termin ten jest nieprzekraczalny i nieprzywracalny. Przekroczenie terminu oznacza utratę prawa do zwolnienia i konieczność rozliczenia podatku na zasadach ogólnych. Złożenie SD-Z2 jest niezależne od późniejszego działu spadku.
Jeżeli chodzi natomiast o dział spadku, to po pierwsze wskażmy, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy PCC „podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności, lecz wyłącznie w części dotyczącej spłat lub dopłat”.
W myśl art. 4 pkt 5 ustawy PCC obowiązek podatkowy przy dziale spadku ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy PCC podstawa opodatkowania to wartość rynkowa nabytego udziału. Stawka podatku wynosi 2%. Obowiązek podatkowy powstaje w dniu uprawomocnienia się sądu stwierdzającego dział spadku. Nabywający udział w drodze działu spadku ma obowiązek złożenia deklaracji PCC-3 w terminie 14 dni od dnia odpłatnego działu spadku (od daty uprawomocnienia się postanowienia sądu w tym zakresie) i zapłaty w tym terminie podatku PCC.
Neutralny podatkowo będzie natomiast nieodpłatny dział spadku pomiędzy rodzeństwem. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 4 ustawy SD opodatkowaniu tym podatkiem podlega również czynność nieodpłatnego zniesienia współwłasności w tym dokonana w ramach nieodpłatnego działu spadku.
Jednakże jak stanowi art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy SD: „zwalnia się w całości od podatku nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności”. Jest to zwolnienie przedmiotowe, które przysługuje z mocy ustawy i dla jego zastosowania nie jest konieczne dokonanie żadnego zgłoszenia do US. Potwierdza to pismo z 27.11.2020 r. wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, 0111-KDIB2-3.4015.144.2020.4.LM, PSD od działu spadku oraz nieodpłatnego zniesienia współwłasności: „Mając na uwadze przywołane przepisy, należy wskazać, iż nabycie w części przypadającej tytułem działu spadku, czyli czynności niewymienionej w zamkniętym katalogu określonym w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie będzie podlegało w ogóle regulacjom ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Natomiast nieodpłatne zniesienie współwłasności podlega generalnie opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Z uwagi jednak na fakt, że zostanie ono dokonane pomiędzy osobami najbliższymi, tj. wymienionymi w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, to takie zniesienie współwłasności będzie korzystało ze zwolnienia określonego w tym przepisie, pod warunkiem spełnienia przesłanek zawartych w powołanym powyżej przepisie. Gdyby jednak warunki ww. przepisem określone nie zostały spełnione, to – jak słusznie wskazał Wnioskodawca – z uwagi na fakt, że zniesienie nastąpi pomiędzy osobami zaliczanymi do I grupy podatkowej, przedmiotowe nabycie będzie korzystało ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 15 ww. ustawy.
W związku z powyższym z tytułu przedmiotowego nabycia na Wnioskodawcy nie ciąży obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn. Tym samym Wnioskodawca nie ma obowiązku składania zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych (SD-Z2) ani zeznania o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych (SD-3), żeby móc skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn”.
Co więcej, można nawet spotkać się z opinią US, że dział spadku w ogóle nie podlega pod regulacje ustawy SD. Tak pismo z 12.04.2019 r. wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, 0111-KDIB2-2.4015.17.2019.5.MZ: „W związku z powyższym należy stwierdzić, że częściowy dział spadku jako czynność niewymieniona w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem. A zatem nabycie przez Wnioskodawczynię od córki opisanego we wniosku udziału w nieruchomości, które nastąpi w wyniku częściowego działu spadku, nie spowoduje powstania po stronie Wnioskodawczyni obowiązku podatkowego wynikającego z ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie z art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.) – nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Oznacza to, że jeżeli określona czynność – tytuł nabycia nie został wskazany w ustawie (w tym wypadku w ustawie o podatku od spadków i darowizn), to nabycie na jego podstawie nie może powodować powstania obowiązku podatkowego”.
Reasumując, w opisanej sprawie podatnik powinien:
dział spadku nieodpłatny od rodzeństwa nie podlega ani zgłoszeniu do US, ani też opodatkowaniu.
Rozliczenie nabycia spadku i działu spadku to dwie odrębne czynności prawne, które wiążą się z różnymi obowiązkami podatkowymi. Ważne jest, aby spadkobiercy pamiętali o terminowym zgłoszeniu nabycia spadku do urzędu skarbowego oraz o konieczności opłacenia podatku PCC przy odpłatnym dziale spadku. Zrozumienie tych procedur pomaga uniknąć problemów prawnych i finansowych.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz przygotowywanie pism, pomagając w sprawach spadkowych i innych zagadnieniach prawnych. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać rzetelną i szybką pomoc prawną bez wychodzenia z domu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
