Roszczenia po śmierci jednego rodzica

Prawo do zachowku, termin na zgłoszenie roszczeń

Na początku chciałabym przytoczyć dwa istotne w Pana sprawie artykuły Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.).

Zgodnie z art. 931 § 1 K.c. „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku”.

Natomiast zgodnie z art. 991 K.c. „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jeśli Pana rodzice za swojego życia przepisali cały swój majątek na rzecz Pana brata w drodze umowy darowizny (proszę jeszcze raz dla pewności sprawdzić to dokładnie w księdze wieczystej nieruchomości), to możemy mówić o tzw. zachowku, który się Panu z tej racji należy.

Z roszczeniem o zachowek można wystąpić po śmierci każdego z rodziców. Ponieważ rodzice byli współwłaścicielami nieruchomości, to po ich śmierci w skład spadku po każdym z nich wejdzie po 1/2 udziału w nieruchomości.

Pana mama wciąż żyje, a więc na dzień dzisiejszy możemy rozważyć jedynie kwestię zachowku po śmierci Pana ojca. Panu należy się tytułem zachowku – stosownie do art. 991 § 1 K.c. – połowa wartości udziału w spadku, jaki by Panu przypadł, gdyby odbyło się dziedziczenie ustawowe po ojcu.

Gdyby Pan był osobą trwale niezdolną do pracy, wówczas należałoby się Panu 2/3 tego, co odziedziczyłby przy dziedziczeniu ustawowym, w pozostałych wypadkach – połowa. Jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia ustawowego po śmierci Pana ojca są tylko: Pan, brat oraz mama, to wysokość zachowku należnego Panu będzie równa 1/2 z 1/3 wartości spadku, czyli 1/6 wartości spadku, a jeśli Pan był w chwili śmierci ojca trwale niezdolny do pracy lub nieletni, to wysokość zachowku będzie wynosić 1/3 z 2/3, czyli 2/9 wartości spadku.

Zobacz również: Podział majątku między rodzeństwem za życia rodziców

Jak obliczyć zachowek?

Aby obliczyć wartość należnego Panu zachowku, należy w pierwszej kolejności ustalić wartość spadku po spadkodawcy. Należy więc ustalić wartość przedmiotów i praw majątkowych wchodzących w skład spadku po spadkodawcy.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (tak w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., sygn. akt III CZP 75/84).

Ważnymi w Pana sprawie regulacjami prawnymi będą przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące doliczania do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę (mamę i ojca).

Stosownie do art. 993 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku – zgodnie z poniższymi przepisami – darowizny uczynione przez spadkodawcę”.

Natomiast według art. 994 § 1 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.

Darowizna połowy nieruchomości przez ojca (jak i przez mamę) będzie – stosownie do powyższych przepisów – doliczana do spadku po każdym z rodziców i będzie stanowiła podstawę obliczenia zachowku.

Zgodnie z art. 995 K.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku”.

Przedawnienie roszczeń o zachowek

Musi Pani mieć jednak na uwadze, że roszczenie o zachowek, tak jak każde roszczenie majątkowe (tzn. posiadające wymierną wartość materialną), podlega przedawnieniu (art. 117 § 1 K.c.). Obecnie obowiązuje okres 5 lat od dnia śmierci spadkodawcy lub od dnia ogłoszenia testamentu na ubieganie się o zachowek.

Okres ten obowiązuje od dniu 23 października 2011 r., kiedy to weszły w życie znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego zmieniające w sposób istotny przepisy odnoszące się do przedawnienia roszczenia o zachowek. Od tego dnia nie obowiązuje już poprzedni, trzyletni termin przedawnienia roszczenia o zachowek, a obowiązuje termin 5-letni.

Od 23 października 2011 r. stosownie do znowelizowanego art. 1007 § 1 K.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (art. 1007 § 2 K.c.).

Pięcioletni termin przedawniania roszczenia o zachowek

Bardzo ważne jest to, że nowy pięcioletni termin przedawniania roszczenia o zachowek, stosownie do art. 8 ustawy nowelizującej Kodeks cywilny, ma zastosowanie do roszczeń o zachowek powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc przed dniem 23 października 2011 r., a które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione.

Ma Pan zatem szansę na zachowek jedynie wówczas, gdy ojciec pozostawił testament i jeżeli do dnia 23 października 2011 r. roszczenie o zachowek nie uległo przedawnieniu (nie upłynęło wówczas 3 lata od ogłoszenia testamentu). Wtedy termin na zachowek ulegnie przedłużeniu do lat 5, zgodnie z opisaną powyżej nowelizacją Kodeksu cywilnego.

Jeśli się okaże, że roszczenie o zachowek zostało przedawnione, to niestety Pan nie będzie mógł nic w sprawie zrobić. Może Pan oczywiście wystąpić z wezwaniem do brata o zapłatę zachowku, ale jeśli nie zgodzi się on dobrowolnie wypłacić Panu zachowku, to nie radziłabym występować na drogę sądową, ponieważ przegra Pan sprawę.

Inna sprawa to zachowek po śmierci Pana mamy. W tym przypadku będzie miał Pan 5 lat od chwili śmierci mamy lub od chwili otwarcia testamentu po niej na wystąpienie do brata o zachowek od wartości połowy gospodarstwa podarowanego mu przez rodziców.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., sygn. akt III CZP 75/84

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.