• Data: 2022-11-10 • Autor: Aleksandra Jocz
Mama odziedziczyła spadek po rodzicach na podstawie dwóch testamentów z 1996 r. Babcia zmarła w 2017, a dziadek w 2022 r. Mama jest jedynym spadkobiercą określonym w testamencie, jednak miała brata, który nie żyje od wielu lat, a on miał dwie córki. Wiem, że przysługuje im prawo do zachowku. Nie utrzymywałyśmy z tymi kobietami kontaktów, jednak zdobyłam ich numery telefonów i rozmawiałam w imieniu mamy o zaistniałej sytuacji. Niestety, nie wydają się być skore do rozmów. Nadmienię również, że mama choruje i praktycznie nie wychodzi z domu – spadek (czyli mieszkanie) znajduje się na Pomorzu, a mama mieszka w Małopolsce. Widzę, że nie uda mi się tego tematu załatwić notarialnie i muszę w imieniu mamy (mam pełnomocnictwa) skierować sprawę do sądu. Chciałabym się dowiedzieć, jakie pismo należy złożyć do sądu miejsca zamieszkania dziadków i jak w nim zaznaczyć, że nie znam nazwisk ani adresów córek brata mamy. Czy byłaby szansa, aby sprawę rozpatrywał sąd zgodny z miejscem zamieszkania mamy? Jakie dokumenty muszę przedłożyć przy składaniu wniosku do sądu (mama była dwa razy mężatką)?
Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”
Jak wynika z powyższego przepisu, córkom Pani wuja rzeczywiście należą się zachowki – wynika to również z art. 931 K.c., który wskazuje, w jaki sposób spadkobiercy powoływani są do spadku z mocy ustawy.
Nadmienić trzeba, że zgodnie z art. 1007 § 1 K.c. – roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Podała Pani, że babcia zmarła w 2017 r. – zakładam więc, że również w tym roku ogłoszony został testament. W zależności od tego, w jakiej dokładnie dacie testament został ogłoszony – być może część zachowku ze spadku po babci uległa już przedawnieniu. Istotne jest jednak, aby w ewentualnym postępowaniu sądowym (korzystnie będzie zrobić to również odpowiadając na ewentualne wezwanie do zapłaty) podnieść zarzut przedawnienia – jest to niezbędne, gdyż zarzut ten nie zostanie wzięty pod rozwagę przez sąd z urzędu.
W związku z sytuacją, w której nie zna Pani adresów osób uprawnionych do zachowku, nie uda się uzyskać notarialnego poświadczenia dziedziczenia – tak jak Pani napisała. W związku z tym należy złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Sądem właściwym będzie (zgodnie z art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego) sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli tego miejsca nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Stawiennictwo choć jednego ze spadkobierców jest obowiązkowe na rozprawie z uwagi na konieczność odebrania od niego zapewnienia spadkowego (poniżej znajduje się informacja, co to jest). Jeśli żaden z pozostałych spadkobierców nie pojawi się na rozprawie, to Pani mama będzie miała taki obowiązek. Zapewnienie spadkowe może zostać złożone jedynie osobiście przez spadkobiercę w sądzie spadku, przy czym nie można zastąpić osobistego stawiennictwa ani poprzez obecność pełnomocnika, ani poprzez złożenie pisma (chyba że spadkobierca jest małoletni lub ubezwłasnowolniony). Gdyby żaden ze spadkobierców nie pojawił się na rozprawie sądowej, sąd ma możliwość zastosowania instytucji wezwania spadkobierców przez ogłoszenie (poniżej więcej informacji odnośnie tejże instytucji).
We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku trzeba podać dane wszystkich znanych nam spadkobierców (nie tylko testamentowych, ale również tych, którzy dziedziczyliby zgodnie z ustawą, gdyby nie było testamentu, a więc również córki wuja). Taki obowiązek wynika z treści art. 669 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.), zgodnie z którym sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.
Co w sytuacji, gdy nie znamy nazwisk lub adresów innych potencjalnych spadkobierców?
Art. 143 K.p.c. stanowi, że jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe, wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający. Aby ustanowić kuratora wymagana jest jednak znajomość imion i nazwisk nieobecnych osób.
Z kolei art. 144 § 1 K.p.c. wymaga, aby osoba wnioskująca o ustanowienie kuratora w dowolny sposób uprawdopodobniła, że nie zna miejsca pobytu danych osób. Aby to uprawdopodobnić (a może nawet i pozyskać adresy tych osób) można np. zwrócić się z wnioskiem do Departamentu Centralnych Ewidencji Państwowych MSWiA z wnioskiem o udostępnienie informacji meldunkowych dotyczących osób poszukiwanych. Jednakże, aby to zrobić, należałoby znać imiona i nazwiska osób szukanych. Być może warto zadzwonić do tych osób jeszcze raz z prośbą o podanie imienia i nazwiska, może zgodzą się podać nawet obecny adres. Warto przy tym poinformować te osoby, że nie mają obowiązku stawiennictwa na rozprawę – po prostu niezbędne jest wskazanie ich danych.
Jeśli jednak nie uda nam się poznać imion i nazwisk osób z kręgu spadkobierców ustawowych, zastosowanie ma art. 671 K.p.c. i wskazana w nim instytucja zapewnienia spadkowego:
„§ 1. Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę.
§ 2. W zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome:
1) o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
2) o testamentach spadkodawcy.
§ 3. Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić składającego zapewnienie.”
W dalszej kolejności sąd może zastosować art. 672 K.p.c. i wezwać spadkobierców przez ogłoszenie. Procedura ta jednak znacznie wydłuża postępowanie, gdyż w ogłoszeniu sąd wyznacza spadkobiercom aż 6 miesięcy na zgłoszenie się. Dodatkowo zaznaczyć trzeba, że ogłoszenie to umieszczane jest w ogólnopolskiej prasie i łączy się to z niemałym kosztem, do poniesienia którego zobowiązany jest wnioskodawca.
Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy załączyć odpis skrócony aktu zgonu, odpisy skrócone aktów stanu cywilnego, a w przypadku Pani mamy akty małżeństwa (gdyż nastąpiła zmiana nazwiska) oraz testament.
Dodatkowo sygnalizuję, że zgodnie z treścią art. 1026 K.c. stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
W przypadku braku danych adresowych spadkobierców ustawowych, niezbędne jest skierowanie sprawy do sądu o stwierdzenie nabycia spadku. Wniosek powinien zawierać informacje o wszystkich znanych spadkobiercach oraz wskazanie braku danych kontaktowych do pozostałych. Sąd może ustanowić kuratora dla nieznanych z miejsca pobytu spadkobierców lub zastosować procedurę wezwania przez ogłoszenie, co może wydłużyć postępowanie.
Potrzebujesz pomocy w sprawach spadkowych lub sporządzeniu pism do sądu? Skorzystaj z naszych usług prawnych online – oferujemy profesjonalne doradztwo i wsparcie na każdym etapie postępowania. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Aleksandra Jocz
Randa prawny.
Zapytaj prawnika
