• Data: 2024-05-05 • Autor: Iryna Kowalczuk
Rodzice za życia przepisali swoje mieszkanie wnukowi w zamian za opiekę. Nie poinformowali nas o tym wcześniej. W międzyczasie mama zachorowała i zmarła. Czy my – trójka rodzeństwa (było nas czworo, ale czwarta siostra to matka tego wnuka), możemy domagać się zachowku po mamie od tego wnuka? Ojciec jeszcze żyje. O jaką kwotę się upominać i jakie kroki musimy poczynić? Nie robilibyśmy tego, ale wnuk oddał naszą mamę do domu opieki i tam zmarła.
Przepisy o zachowku znajdują się w art. 991 i następnych ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zmianami; dalej „K.c.”).
Prawo do zachowku ustanawia art. 991 K.c., zgodnie z którym:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:
Zobacz również: Darowizna domu dla wnuka
O zachowek można się ubiegać również wówczas, kiedy spadkodawca przed swoją śmiercią dokonał darowizny, która wyczerpuje cały lub prawnie cały majątek spadkowy.
Jak wynika z opisu, Pani mama wraz z ojcem przekazali za pomocą umowy darowizny nieruchomość na rzecz wnuka wraz z prawem dożywotniego zamieszkiwania w tej nieruchomości oraz opieki ze strony wnuka. Z uwagi na to, Pani i pozostałym dzieciom zmarłej mamy będzie należał się zachowek od poczynionej na rzecz wnuka darowizny. Zachowek będzie się należał od wartości połowy uczynionej darowizny (od drugiej połowy zachowek będzie się należał po śmierci Pani ojca), obliczonej według cen obecnych, ale w odniesieniu do stanu nieruchomości, w jakim znajdowała się ona w chwili darowizny (czyli wszystkie nakłady, remonty, które poczynił wnuk nie będą podwyższały wartości tej nieruchomości).
Jakie zatem kroki należy poczynić, aby uzyskać zachowek od wnuka? Przede wszystkim powinna Pani przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłej mamie.
Stwierdzenia nabycia spadku można dokonać w sądzie lub przed notariuszem (wtedy otrzymuje się tzw. akt poświadczenia dziedziczenia).
Postępowanie przed sądem
Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
Do wniosku należy dołączyć:
Generalnie wnosząc do sądu sprawę o ustalenie praw do spadku, trzeba wymienić wszystkich spadkobierców, którzy dziedziczą (czyli ojciec i czworo dzieci).
Wniosek wraz z dokumentami można złożyć osobiście lub wysłać pocztą.
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym sąd stwierdzi, kto dziedziczy spadek po spadkodawcy.
Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł.
Spadkobiercy mogą także ustanowić pełnomocnika, który będzie ich reprezentował przed sądem.
Od marca 2009 r. drugim sposobem na potwierdzenie przez spadkobiercę prawa do spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia. Taki dokument ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Warto pamiętać, że akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić każdy notariusz i nie ma tutaj znaczenia ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (jak to jest w postępowaniu sądowym).
Spadkobiercy nie muszą składać żadnych wniosków oraz pism procesowych.
Spadkobiercy muszą jednak spełnić następujące warunki:
Wybór notariusza zapewnia sprawne, szybkie, łatwiejsze, a przede wszystkim mniej sformalizowane przeprowadzenie sprawy spadkowej.
Na początek należy umówić się na spotkanie z notariuszem. Można to zrobić osobiście lub telefonicznie. Notariusz informuje o tym, jakie dokumenty trzeba ze sobą zabrać, aby móc poświadczyć dziedziczenie (m.in. akt zgonu spadkodawczyni, akty urodzenia i małżeństwa spadkobierców, testament).
W kancelarii notarialnej spotykają się wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy.
Notariusz w obecności spadkobierców, a także osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi, sporządza protokół dziedziczenia (będzie to akt notarialny).
Stanie się tak tylko wtedy, gdy pomiędzy spadkobiercami nie będzie sporu o spadek.
W przypadku poświadczenia dziedziczenia, które następuje przed upływem sześciu miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, spadkobiercy składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Notariusz na podstawie protokołu dziedziczenia sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Określi on krąg spadkobierców oraz ich udziały w dziedziczonym majątku. Nabierze jednak mocy prawnej dopiero, gdy zostanie zarejestrowany w elektronicznym rejestrze poświadczeń dziedziczenia.
Poświadczenie dziedziczenia u notariusza kosztuje 150 zł (100 zł za protokół dziedziczenia, 50 zł za sporządzenie aktu poświadczenia). Cena jest taka sama bez względu na liczbę osób, które biorą udział w tej czynności. Do tej sumy należy dodać jeszcze 23% podatku VAT.
Opłaty nie obejmują jednak kosztów, które są związane z wypisem aktów poświadczenia dziedziczenia. Każdy spadkobierca, którego dotyczy sprawa, może żądać wypisów aktu w dowolnej ilości. Taki wypis kosztuje 6 złotych netto od każdej strony dokumentu.
Po przeprowadzaniu sprawy spadkowej przed notariuszem albo w sądzie będzie Pani mogła wystąpić do wnuka z pisemnym wezwaniem o zapłatę zachowku. Jeżeli wnuk się nie zgodzi, wówczas powinna Pani skierować sprawę na drogę sądową.
Ile w Pani przypadku wyniesie zachowek?
Zakładając, że oprócz darowanego mieszkania nic wartościowego nie weszło w skład spadku po mamie, ani nie otrzymała Pani od niej za życia wartościowych darowizn, to zachowek należny Pani wyniesie 3/32 z połowy wartości mieszkania (Pani udział w spadku 3/16 razy ½ wartość zachowku) lub 1/8 (Pani udział w spadku 3/16 razy 2/3 wartość zachowku) od wartości połowy darowanej wnukowi Pani rodziców nieruchomości. Wyższy zachowek (1/8) będzie należał się Pani pod warunkiem, że w chwili śmierci mamy była Pani niezdolna do pracy. Jeżeli nie, należny Pani zachowek wyniesie 3/32 wartości połowy darowanej wnukowi nieruchomości.
Przykład pierwszy
Elżbieta i Jan, małżeństwo z 40-letnim stażem, postanowili przekazać swoje rodzinne mieszkanie wnukowi, Tomaszowi, z zastrzeżeniem prawa dożywotniego zamieszkiwania. Chcieli w ten sposób zapewnić wnukowi stabilność i pomoc w start w dorosłość. Ich córka, Anna, po śmierci matki Elżbiety, zgłosiła roszczenie o zachowek, argumentując, że darowizna znacznie zmniejszyła jej potencjalny udział w spadku.
Przykład drugi
Robert, będący właścicielem kilku nieruchomości, zdecydował się przekazać jedną z nich, mieszkanie w centrum miasta, swojemu wnukowi, Michałowi. Michał zobowiązał się do opieki nad dziadkami. Po śmierci Roberta, jego syn, Krzysztof, uznał, że wartość darowizny znacząco przekracza wartość jego spadkowej części i zażądał od wnuka wypłaty odpowiedniego zachowku.
Przykład trzeci
Halina, wdowa po swoim mężu, zdecydowała przekazać swoje gospodarstwo rolne wnuczce, Katarzynie, która od lat pomagała w prowadzeniu gospodarstwa. Pozostali dzieci Haliny, którzy wybrali inne życiowe ścieżki i osiedlili się w dużych miastach, po śmierci matki, zaskoczeni wartością przekazanego majątku, złożyli wnioski o zachowek, twierdząc, że darowizna naruszyła ich prawa spadkowe.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
