• Data: 2024-03-18 • Autor: Tomasz Krupiński
W trakcie trwania małżeństwa nabyliśmy wraz z żoną mieszkanie. Moja żona zmarła kilkanaście lat temu. Nie wstąpiłem ponownie w związek małżeński. Mamy jednego, pełnoletniego syna. Chciałbym teraz sprzedać to mieszkanie. W jaki sposób mogę uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku? Czy mogę to załatwić u notariusza, czy koniecznie w sądzie? Ile wynoszą opłaty w obu przypadkach? Jakie dokumenty są potrzebne? Ile trwa uprawomocnienie się postanowienia sądowego, a ile aktu notarialnego?
Z Pana relacji wynika, że nabył Pan wraz z żoną mieszkanie. Z racji tego, że pozostawał Pan z żoną w ustroju ustawowej wspólności majątkowej, własność mieszkania nabytego w trakcie trwania małżeństwa weszła do majątku wspólnego Pana i Pana żony. Pana żona zmarła kilkanaście lat temu, a Pan nie wstępował ponownie w związek małżeński. Obecnie chciałby Pan uzyskać dokument stwierdzający prawo do spadku po Pana żonie.
Zgodnie z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.): „W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”. Tak więc spadek po Pana żonie dziedziczy Pan w zbiegu z synem, a udział w spadku wyniesie po 1/2.
Wprawdzie polskie prawo nie nakłada na spadkobierców obowiązku uzyskania stwierdzenia praw do spadku, są jednak sytuacje, w których udokumentowanie statusu spadkobiercy okazuje się konieczne. Tak jest w Pana przypadku, ponieważ chce Pan zbyć mieszkanie.
Zobacz też: Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
Jeszcze kilka lat temu jedynym dokumentem stwierdzającym nabycie spadku przez spadkobiercę było wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Od 2 października 2008 r. dokumentem takim jest również sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia.
Akt poświadczenia dziedziczenia nie jest instytucją w pełni alternatywną w stosunku do sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Obowiązujące przepisy wprowadzają bowiem istotne ograniczenia, gdy chodzi o dopuszczalność sporządzania przez notariuszy aktów poświadczenia dziedziczenia. Zasady, na jakich notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, wynikają z ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (P.n.).
Co prawda zgodnie z przepisami P.n. notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia nie tylko ustawowego, lecz także testamentowego, ale jednak nie uczyni tego w sytuacji, gdy podstawą dziedziczenia jest testament szczególny, tzn. testament ustny, testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym oraz testament wojskowy. Wtedy po stwierdzenie nabycia spadku trzeba udać się do sądu. Ponadto notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach wątpliwych, np. gdy nie ma pewności co do ważności testamentu. Wówczas także wchodzi w grę tylko droga postępowania sądowego.
Przede wszystkim pamiętać trzeba, że notarialny akt poświadczenia dziedziczenia jest instytucją, z której skorzystać można w sytuacjach niespornych. Konflikt między zainteresowanymi, powstały np. na tle ważności pozostawionego przez spadkodawcę testamentu, wyklucza możliwość sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Notariusz zobowiązany jest odmówić sporządzenia tego aktu także wówczas, gdy nawet pomimo zgodnego stanowiska zainteresowanych poweźmie wątpliwość co do tego, kto powinien dziedziczyć spadek albo jaka jest wysokość udziałów w spadku poszczególnych spadkobierców, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, także gdy nie ma pewności co do osoby, na której rzecz spadkodawca zapis ten uczynił, lub co do przedmiotu zapisu. Notariusz nie jest bowiem uprawniony do tego, by rozstrzygać jakiekolwiek wątpliwości w kwestiach istotnych dla ustalenia następstwa prawnego po zmarłym. Decydować może tu tylko sąd.
Oczywiste jest, że aktu poświadczenia dziedziczenia nie można sporządzić także wówczas, gdy już wcześniej został w stosunku do danego spadku sporządzony taki akt bądź wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Nie jest także dopuszczalne sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia w stosunku do spadku, w którego skład wchodzą nieruchomości położone za granicą, a także w sytuacji, gdy spadkodawcą jest cudzoziemiec. Wyjątek dotyczy osób nie posiadających obywatelstwa żadnego państwa, które ponadto w chwili śmierci zamieszkiwały na terenie Polski – tutaj sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest dopuszczalne.
Notariusz nie sporządzi też aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy do kancelarii notarialnej nie stawią się równocześnie wszystkie osoby wchodzące w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Nie mam informacji, z których wynikałaby jakakolwiek przeszkoda do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza.
Sposób ten jest szybszy niż postępowanie sądowe, ale i droższy.
Postępowanie przed notariuszem składa się z trzech następujących bezpośrednio po sobie czynności. Pierwszą z nich jest sporządzenie protokołu dziedziczenia, który to dokument jest czymś na wzór protokołu z rozprawy przeprowadzonej w sądzie i zawiera szereg oświadczeń składanych przez spadkobierców, będących w pewnym zakresie odpowiednikiem zapewnienia spadkowego składanego w postępowaniu przed sądem.
Drugą czynnością jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, czyli dokumentu odpowiadającego postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku w postępowaniu przed sądem.
Trzecią czynnością, dokonywaną już wyłącznie przez notariusza, jest zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia w systemie informatycznym do prowadzenia rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia, utworzonym przez Krajową Radę Notarialną.
W przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu dochodzi jeszcze jedna czynność, polegająca na otwarciu i ogłoszeniu testamentu.
Za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, uzupełniającego aktu poświadczenia dziedziczenia w zakresie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne maksymalna stawka wynosi 50 zł. Za sporządzenie protokołu dziedziczenia maksymalna stawka to 100 zł. Za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu maksymalna stawka wynosi 50 zł. Do tych cen należy doliczyć podatek VAT.
Postępowanie u notariusza nie wymaga żadnego wniosku. Konieczne będą natomiast akty stanu cywilnego świadczące o pokrewieństwie i małżeństwie ze spadkodawcą (akt urodzenia syna i Pana akt małżeństwa, a także oczywiście akt zgonu Pana żony).
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wymaga wniosku wnioskodawcy (Pana albo Pana syna). Koszt to 50 zł.
Spadkobierca nie ma niestety żadnego wyboru, jeśli chodzi o sąd spadku. Wyłącznie właściwy jest tutaj sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Wniosek o stwierdzenia nabycia spadku złożony w niewłaściwym sądzie zostanie przekazany do sądu właściwego.
Na rozprawę w sprawie spadkowej sąd wzywa co prawda wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, jednakże do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku najczęściej wystarczy obecność i złożenie zapewnień spadkowych tylko przez jednego spadkobiercę (u notariusza muszą równocześnie zjawić się wszystkie osoby wchodzące w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne).
Uzyskanie odpisu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ze stwierdzoną prawomocnością kosztuje 6 zł, opłata zaś za wypis protokołu dziedziczenia i aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza – 6 zł plus VAT za stronę dokumentu.
Zarówno postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, jak i zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia mają skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a zatem wynika z niego domniemanie, że osoba, która uzyskała poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.
Podsumowując, należy stwierdzić, że w Pana przypadku może Pan udać się zarówno do sądu, jak i do notariusza – decyzja należy do Pana. Postępowanie u notariusza będzie droższe. Potrzebny będzie akt zgonu Pana żony, akt urodzenia Pana syna oraz akt urodzenia Pana oraz akt małżeństwa. Wniosek u notariusza nie jest konieczny, natomiast wniosek o stwierdzenie nabycia spadku nie jest skomplikowany.
Wniosek składa Pan w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu wraz z oryginałami załączników, a drugi dla uczestnika (Pana syna) z kserokopiami aktów stanu cywilnego. W razie nieuiszczenia opłaty sąd wezwie Pana do jej uiszczenia w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania pod rygorem zwrotu wniosku.
Uprawomocnienie się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku trwa 3 tygodnie od jego ogłoszenia. Ponieważ zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie wymaga on dodatkowego czasu dla swej skuteczności – jest skuteczny od chwili zarejestrowania go przez notariusza w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia, co następuje bezpośrednio po jego sporządzeniu.
Procedura sądowa
Pani Anna, po śmierci swojego męża, chciała sprzedać wspólnie nabyte mieszkanie. Ponieważ nie uzyskała wcześniej postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, musiała udać się do sądu. Pani Anna przygotowała wymagane dokumenty: akt zgonu męża, akt urodzenia ich wspólnego dziecka oraz akt małżeństwa. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złożyła w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania jej zmarłego męża. Cały proces trwał kilka miesięcy, a opłata za wniosek wyniosła 50 zł. Po uprawomocnieniu się postanowienia, Pani Anna mogła przystąpić do sprzedaży mieszkania.
Postępowanie notarialne
Pan Robert, po śmierci swojej matki, postanowił wraz z siostrą sprzedać rodzinną willę. Zdecydowali się na sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, co okazało się szybszą i prostszą procedurą niż postępowanie sądowe. Notariusz, po sprawdzeniu wszystkich niezbędnych dokumentów – aktu zgonu matki, aktów urodzenia rodzeństwa oraz dokumentów potwierdzających pokrewieństwo i prawo własności do willi – sporządził akt poświadczenia dziedziczenia. Opłata za sporządzenie tego aktu wyniosła 100 zł plus VAT, a cała procedura zajęła tylko kilka dni.
Konieczność uiszczenia opłat sądowych
Pan Michał, dziedzicząc po zmarłym ojcu mieszkanie, stanął przed koniecznością uzyskania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż chciał je przepisać na swoje dzieci. Zdecydował się na postępowanie sądowe. Po złożeniu wniosku wraz z niezbędnymi dokumentami, takimi jak akt zgonu ojca i akty urodzenia dzieci, Pan Michał został poinformowany o konieczności uiszczenia opłaty w wysokości 50 zł. Po kilku tygodniach od złożenia kompletnego wniosku i dokonaniu opłaty, sąd wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Uprawomocnienie postanowienia trwało 3 tygodnie, po czym Pan Michał mógł przystąpić do dalszych działań mających na celu przekazanie mieszkania dzieciom.
Proces stwierdzenia nabycia spadku jest niezbędny dla dziedziczenia nieruchomości i może być realizowany zarówno przez sąd, jak i notariusza, w zależności od konkretnych okoliczności i preferencji spadkobierców. Decyzja o wyborze ścieżki często zależy od szybkości procedury i kosztów, z tym że postępowanie notarialne jest zazwyczaj szybsze, ale droższe od sądowego. W obu przypadkach konieczne jest przygotowanie odpowiednich dokumentów i uiszczenie stosownych opłat.
Skorzystaj z naszych porad prawnych online i pomocy w przygotowaniu niezbędnych pism, by bezproblemowo uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Z nami proces ten będzie prostszy i szybszy, zapewniając Ci spokój i pewność prawną.Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Randa prawny.
Zapytaj prawnika
