• Data: 2022-11-17 • Autor: Katarzyna Bereda
Dzień dobry, teść zmarł 12 lat temy. Okazuje się, że przed swoją śmiercią potajemnie wraz z teściową (swoją żoną) przepisał całe mieszkanie na jednego ze swoich synów aktem notarialnym - darowizna z zastrzeżeniem utrzymania dla pozostałej przy życiu teściowej. Teściowie mieli w sumie 4 synów. Pozostali synowie nie otrzymali nic. Teściowa jeszcze żyje i mieszka w tym mieszkaniu wraz z synem, na którego przepisała mieszkanie. Czy jest możliwość (teraz lub po jej śmierci) podważenia tej darowizny, uzyskania w jakiś sposób prawa do spadku lub zachowku przez pozostałe rodzeństwo? Jaka kwota (zakładając, że mieszkanie jest warte ok. 0,5 mln zł) przysługiwałaby każdemu synowi? Co należałoby zrobić?
W zakresie unieważnienia darowizny może być to kłopot, bowiem wymagać to będzie postępowania o ustalenie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i wykazania wady oświadczenia woli teścia w zakresie przekazania darowizny. Jednak pozostali synowie jak najbardziej – w przypadku zwykłej darowizny – mogą ubiegać się o zachowek po zmarłym teściu.
Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę”.
Z uwagi na powyższe, roszczenie rodzeństwa wynosi połowę lub 2/3 wartości, jaka przysługiwałoby im przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli teść zmarł, a do spadkobrania ustawowego była żona i 4 synów, to żona otrzymuje 1/4 masy spadkowej, a 3/4 dzielone jest między 4 synów.
Zachowek wynosi więc połowę tego udziału. Mając natomiast na uwadze art. 1000:
„§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny”.
Z uwagi na to, jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenie o zachowek w graniach określonych w art. 1000 Kodeksu cywilnego (wyrok SN z dnia 30.01.2008 r., sygn. akt III CSK 255/07).
Z uwagi na powyższe mąż pominięty w darowiźnie może dochodzić od brata roszczenia o zapłatę zachowku. Zgodnie z art. 1007 § 2 roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Idąc dalej, podnoszę, iż zgodnie z art. 995 § 1 „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”. Z uwagi na to, jeżeli brat poczynił nakłady na darowiznę, w postaci remontów itp., to jej wartość i stan oblicza się z chwili jej dokonania, a więc tak jak darowiznę otrzymał – zgodnie z taką wartością.
Walka o zachowek po zmarłym ojcu
Pan Jan, jeden z czterech synów zmarłego teścia, dowiedział się, że jego rodzice przed laty przepisali mieszkanie na jednego z braci - Pawła, w ramach darowizny z zastrzeżeniem, że teściowa może w nim mieszkać do końca życia. Pozostali bracia, w tym Jan, nie otrzymali żadnej części majątku. Po konsultacji z prawnikiem, Jan dowiedział się, że istnieje możliwość dochodzenia zachowku od Pawła, ponieważ darowizna mieszkania wyczerpała prawie cały majątek spadkowy. Jan zamierza złożyć pozew o zachowek, aby uzyskać należną mu część wartości spadku. Prawnik obliczył, że każdy z braci może ubiegać się o połowę udziału, jaki przysługiwałby im przy dziedziczeniu ustawowym, czyli ok. 62,500 zł, zakładając, że mieszkanie jest warte 500,000 zł.
Próba unieważnienia darowizny
Pani Anna, córka zmarłego, nie wiedziała, że ojciec przed śmiercią przepisał cały majątek na jej brata, co zostało potwierdzone aktem notarialnym. Uważa, że darowizna została dokonana pod wpływem presji i bez pełnej wiedzy ojca o konsekwencjach takiego działania. Anna zasięgnęła porady prawnej, czy możliwe jest unieważnienie darowizny. Dowiedziała się, że unieważnienie wymagałoby udowodnienia wadliwości oświadczenia woli ojca w chwili przekazania darowizny, co może być trudne do wykazania po tak długim czasie. Rozważa teraz, czy warto podjąć ten krok, wiedząc, że proces sądowy może być długotrwały i kosztowny.
Zachowek jako rozwiązanie sporu rodzinnego
Rodzeństwo Nowaków dowiedziało się, że przed śmiercią ich ojciec przepisał całe mieszkanie na najmłodszego brata, co wywołało duże napięcia w rodzinie. Matka, która nadal mieszka w tym mieszkaniu, popiera decyzję ojca, ale pozostali bracia czują się niesprawiedliwie potraktowani. Po konsultacji z prawnikiem, doszli do wniosku, że zamiast walczyć o unieważnienie darowizny, będą dążyć do uzyskania zachowku od brata, który otrzymał darowiznę. Dzięki temu rozwiązaniu mogą uzyskać część wartości majątku bez konieczności skomplikowanego procesu sądowego o unieważnienie aktu darowizny. Każdy z braci może liczyć na około 62,500 zł z zachowku, co może złagodzić rodzinny konflikt i doprowadzić do ugody.
Podważenie darowizny mieszkania może być trudne i wymaga udowodnienia wadliwości oświadczenia woli zmarłego, ale rodzeństwo pominięte w darowiźnie może ubiegać się o zachowek, co stanowi bardziej osiągalne rozwiązanie. Zachowek pozwala uzyskać część wartości majątku spadkowego, nawet jeśli cały majątek został przekazany w formie darowizny. Warto rozważyć to rozwiązanie, aby uniknąć długotrwałych i kosztownych sporów sądowych.
Skorzystaj z naszych usług prawnych online, aby uzyskać fachową pomoc w sprawach spadkowych i sporządzić niezbędne pisma – szybko, wygodnie i bez wychodzenia z domu. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak skutecznie walczyć o swoje prawa do zachowku lub podważyć darowiznę. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018 roku przystąpiła do egzaminu zawodowego, uzyskując jeden z najlepszych wyników w izbie zielonogórskiej i w konsekwencji kończąc aplikację adwokacką z wyróżnieniem. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, cywilnym, zobowiązaniach, prawie spadkowym, prawie gospodarczym i spółkach prawa handlowego.
Zapytaj prawnika
