• Data: 2024-08-19 • Autor: Grzegorz Gęborek
Odrzuciłam spadek aktem notarialnym po moim ojcu. Mam małoletnie dziecko i mieszkam w Niemczech. Mam obywatelstwo polskie, zameldowana jestem w Niemczech i w Polsce. Dziecko ma tylko obywatelstwo niemieckie i zameldowane jest tylko w Niemczech. Ojciec dziecka ma też tylko obywatelstwo niemieckie. Chciałabym odrzucić spadek po moim ojcu w imieniu dziecka. Jak to zrobić? Do jakiego sądu złożyć wniosek?
Konieczność uzyskania zezwolenia sądu na odrzucenie spadku nie wynika z przepisów dotyczących władzy rodzicielskiej (zarówno w Polsce, jak i w Niemczech) znajdujących się w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i niemieckim kodeksie cywilnym (BGB).
Nie budzi wątpliwości, iż odrzucenie spadku przekracza zwykły zarząd majątkiem dziecka. Zgodnie z art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Istnieje jednak wątpliwość, czy sąd polski w ogóle może takie zezwolenie wydać, w przypadku, gdy tak jak Pani wskazała do dziedziczenia powołane jest dziecka nie mające polskiego obywatelstwa, miejsca zamieszkania ani zwykłego pobytu na terytorium RP. Pytanie dotyczy zatem jurysdykcji sądu polskiego oraz prawa, które znajdzie zastosowanie w takim przypadku.
Co się tyczy jurysdykcji w sprawie o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zarząd zwykłym majątkiem dziecka, to zgodnie z art. 11063 Kodeksu postępowania cywilnego:
„Do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi, jeżeli:
1) dziecko, którego sprawa dotyczy, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej lub
2) wnioskodawca i dziecko, którego sprawa dotyczy, są obywatelami polskimi.”
W opisanym przez Panią przypadku nie występuje żaden z powyższych łączników. Sąd polski nie posiada jurysdykcji do orzekania w sprawie zezwolenia do dokonania czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka.
Informacyjnie wskazuję, iż zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. Postanowienie sądu opiekuńczego w tym przedmiocie staje się skuteczne dopiero z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich (art. 583 Kodeksu postępowania cywilnego).
Co się tyczy właściwości sądu, to właściwy wyłącznie jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art. 569 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego), ten jednak po wpłynięciu Pani wniosku o zezwolenie powinien z urzędu zbadać jurysdykcję i w konsekwencji odrzucić sprawę.
Zobacz również: Jak odrzucić spadek w imieniu dziecka?
Konsekwentnie odnosząc się do przepisów prawa niemieckiego, co do zasady zgodnie z niemieckim kodeksem cywilnym (dalej: BGB) wynikający z władzy rodzicielskiej zarząd majątkiem dziecka również podlega ograniczeniom, tak jest też w przypadku odrzucenia spadku, które wymaga zgody sądu rodzinnego na odrzucenie spadku, jeżeli rodzic odrzucający spadek został powołany do spadku obok małoletniego dziecka (§ 1643 ust. 2 in fine BGB). W pozostałych przypadkach zgoda nie jest konieczna.
Jurysdykcja sądu niemieckiego z uwagi na zwykły pobyt dziecka na terytorium Niemiec (i w konsekwencji stosowanie prawa niemieckiego) będzie uzasadniona także na podstawie artykułu 8 ROZPORZĄDZENIA RADY (WE) NR 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000.
Zobacz również: Odrzucenie spadku po osobie zmarłej w Niemczech
Informacyjnie wyjaśniam, iż od uzyskania zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku co do zasady zależy skuteczność złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego. Termin 6 miesięcy do odrzucenia spadku, w przypadku takiej sprawy z wątkiem transgranicznym jest stosunkowo krótki, nadto jest terminem zawitym, a to oznacza, że upływ tego terminu powoduje utratę uprawnienia do odrzucenia spadku, jednakże zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „Złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 K.c.”(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13).
Oświadczenie o odrzuceniu spadku musi być złożone w terminie 6 miesięcy łącznie z uzyskaniem zezwolenia na odrzucenie spadku. Nie jest to jednak problemem w Pani sprawie.
Kwestię właściwości sądu w przypadku odrzucenia spadku reguluje art. 640 Kodeksu cywilnego:
„Art. 640. § 1. Oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
§ 2. Oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.”
Zatem, jeżeli oświadczenie miałoby nastąpić w postępowaniu sądowym, to sąd z urzędu powinien uwzględnić odrębności w prawie niemieckim dotyczące zarządu majątkiem dziecka, stosując art. 1143 Kodeksu postępowania cywilnego:
„§ 1. Sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej.
§ 2. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości również o udzielenie informacji co do istnienia wzajemności w stosunkach z państwem obcym.
§ 3. Celem ustalenia treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej albo istnienia wzajemności sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych.”
Natomiast, jeżeli odrzucenie spadku nie nastąpi przed sądem, to powinno zostać złożone przed polskim notariuszem albo polskim konsulem.
Zobacz również: Obywatelstwo polskie dla dzieci urodzonych zagranicą
Pani Anna, mieszkająca od lat w Niemczech, odziedziczyła spadek po swoim ojcu, który pozostał w Polsce. Mając świadomość, że spadek może wiązać się z długami, zdecydowała się na jego odrzucenie. Jednak sytuacja skomplikowała się, gdy zdała sobie sprawę, że również jej małoletni syn, mający jedynie obywatelstwo niemieckie, jest powołany do spadku. Pani Anna dowiedziała się, że musi uzyskać zgodę niemieckiego sądu rodzinnego na odrzucenie spadku w imieniu syna, ponieważ taki krok wykracza poza zwykły zarząd majątkiem dziecka. Proces okazał się czasochłonny, ale dzięki wczesnemu podjęciu działań, udało się uniknąć niekorzystnych konsekwencji.
Pan Marek, Polak mieszkający w Niemczech, stanął przed trudnym wyzwaniem po śmierci swojej matki, która zostawiła po sobie niewielki majątek, ale z dużymi długami. Marek zdecydował się odrzucić spadek, ale problem pojawił się, gdy zdał sobie sprawę, że musi podjąć decyzję również w imieniu swojego małoletniego syna, który ma obywatelstwo niemieckie. Po konsultacji z prawnikiem dowiedział się, że polski sąd nie ma jurysdykcji, aby wydać zgodę na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, co wymusiło na nim złożenie wniosku do sądu niemieckiego. Choć procedura wymagała więcej czasu i formalności, Marek ostatecznie zdołał zabezpieczyć swojego syna przed odpowiedzialnością za długi.
Pani Katarzyna, Polka mieszkająca w Niemczech, odziedziczyła po swoim zmarłym ojcu spadek, który w dużej mierze składał się z długów. Jako że miała również małoletniego syna, musiała podjąć decyzję nie tylko za siebie, ale i za dziecko. Syn miał wyłącznie obywatelstwo niemieckie i mieszkał na stałe w Niemczech. Katarzyna początkowo nie wiedziała, że w Niemczech, aby odrzucić spadek w imieniu dziecka, konieczna jest zgoda sądu rodzinnego. Dzięki szybkiemu zasięgnięciu porady prawnej, Katarzyna dowiedziała się, jak złożyć odpowiedni wniosek w niemieckim sądzie, co pozwoliło jej skutecznie ochronić interesy syna.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, które posiada niemieckie obywatelstwo, wymaga zgody sądu rodzinnego w Niemczech, ponieważ taka czynność przekracza zwykły zarząd majątkiem dziecka. Ważne jest, aby rodzice złożyli wniosek o zgodę sądu odpowiednio wcześnie, aby uniknąć niekorzystnych konsekwencji związanych z dziedziczeniem długów. Procedura ta, choć może być skomplikowana, jest niezbędna dla ochrony interesów dziecka.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz przygotowanie pism dotyczących odrzucenia spadku w imieniu dziecka, dostosowane do wymogów prawnych zarówno w Polsce, jak i Niemczech. Skontaktuj się z nami, aby szybko i skutecznie zabezpieczyć interesy swojego dziecka.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., sygn. akt I CSK 329/13
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Grzegorz Gęborek
Zapytaj prawnika
