• Data: 2024-10-08 • Autor: Adam Dąbrowski
Ojciec po śmierci żony został jedynym właścicielem działki i domu. Miał dwóch synów. Opiekę nad ojcem sprawował jeden z synów. Drugi sporadycznie odwiedzał ojca. Na miesiąc przed swoją śmiercią ojciec dokonał notarialnego aktu darowizny na rzecz jednego z synów (opiekuna) bez wiedzy drugiego. Nie sporządził testamentu. Jakie obowiązki prawne spoczywają na obdarowanym wobec drugiego pominiętego syna? Czy pominięty syn ma prawo do zachowku? Jak ewentualnie oszacować wartość majątku i tym samym wartość zachowku?
Dom i działka to tylko składniki majątku spadkowego. Ojciec jako rodzic nie ma obowiązku zachowywania majątku dla swoich spadkobierców. Może zdecydować o jego losie swobodnie i nie potrzebuje do tego zgody spadkobierców. Sam zachowek wchodzi w rachubę przede wszystkim przy testamencie i przy pominięciu danego spadkodawcy ustawowego (niepowołanie do spadku).
Zasadą jest, że osoba uprawniona, czyli małżonek osoby zmarłej, dzieci, wnuki i rodzeństwo, mogą dochodzić od osoby obdarowanej połowy udziału spadkowego, który im przysługuje w ramach dziedziczenia ustawowego. Jeśli ktoś z osób uprawnionych jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, przysługuje mu wówczas 2/3 tego udziału. Nazywa się to zachowkiem.
Niezależnie od tego wskazani spadkobiercy mogą wystąpić wobec obdarowanego o uzupełnienie zachowku. W tym przypadku darowizna pomimo zwolnienia z zaliczenia na schedę spadkową byłaby brana pod uwagę.
Na obdarowanym ciąży zasadniczo obowiązek zapłaty zachowku. Przedawnienie wynosi tutaj 5 lat od śmierci ojca. W tym czasie formalnie powinno być zawarte jakieś porozumienie, dział spadku oraz dokonana spłata drugiego syna tytułem zachowku. Brak porozumienia to ewentualny proces o zachowek. Co do zasady przegrany przez obdarowanego. Kwestia sporna to wysokość, która rośnie wraz ze wzrostem wartości domu i działki.
Kodeks cywilny:
„Art. 1000. § 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.
W zakresie zaliczania do masy spadkowej darowizn Kodeks cywilny stanowi:
„Art. 994. § 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.
Synowie są niewątpliwie spadkobiercami ustawowymi po ojcu. Obaj są uprawnieni do zachowku. Syn obdarowany także byłby uprawniony do zachowku. Darowizny dla nich są doliczane do spadku dla celów ustalenia zachowku bez względu na czas ich dokonania. Darowizna na rzecz jednego syna jako osoby będącej spadkobiercą ustawowym oraz uprawnionej do zachowku jest zaliczana do masy spadkowej dla potrzeb ustalenia zachowku lub jego uzupełnienia.
Zachowek oraz kwota jego uzupełnienia byłaby wyliczana z nieuwzględnienia darowanej nieruchomości wg jej stanu na dzień darowizny, a wg cen z dnia zawierania w tym zakresie porozumienia lub orzekania przez sąd. Przy porozumieniu nie ma obowiązku zasięgania opinii biegłego. Byle tylko ustalona wartość nie odbiegała od wartości rynkowej z dnia zawierania porozumienia. Przy sprawie sądowej pierwszeństwo ma zgodne ustalenie wartości w jego toku, a przy jego braku opinia biegłego na zlecenie sądu.
Wysokość zachowku zależy od wartości spadku i darowanych nieruchomości łącznie oraz tego, jaki zachowek nam się należy, tj. ½ udziału spadkowego czy 2/3 tego udziału (dziecko, osoba trwale niezdolna do pracy). Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę stan nieruchomości w chwili otwarcia spadku, zaś wartość według cen aktualnych na moment obliczania zachowku.
Na przykład:
Wartość domu i działki – 80
Wartość reszty spadku – 20
Razem – 100
Zachowek – 1/4 masy spadkowej z darowiznami = 250
Jeden syn otrzymał w darowiźnie – 180.
Drugi syn nie otrzymał nic w darowiźnie.
Co oznacza, że obdarowany syn otrzymał należny mu zachowek w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, a drugi syn nie otrzymał zachowku w formie darowizny. W związku z tym bratu obdarowanego przysługiwałoby wobec obdarowanego skuteczne roszczenie o zachowek oraz jego uzupełnienie.
Ojciec podarował synowi działkę o wartości 500 tys. zł na miesiąc przed śmiercią, nie informując drugiego syna. Po śmierci ojca, pominięty syn zgłasza roszczenie o zachowek, ponieważ ojciec nie pozostawił testamentu. Zgodnie z prawem, drugi syn ma prawo do zachowku, czyli połowy wartości tego, co by otrzymał w dziedziczeniu ustawowym. Obdarowany brat musi zapłacić mu 250 tys. zł.
Ojciec, mając dwóch synów, przed śmiercią przekazał mieszkanie jednemu z nich, który opiekował się nim do ostatnich chwil. Drugi syn, który sporadycznie odwiedzał ojca, po jego śmierci dowiedział się o darowiźnie. Wystąpił o zachowek, ponieważ zgodnie z przepisami ma prawo do połowy udziału spadkowego, co oznacza, że obdarowany brat powinien zapłacić mu równowartość 1/4 wartości mieszkania.
Ojciec zapisał na miesiąc przed śmiercią całą swoją nieruchomość jednemu z synów w formie darowizny. Drugi syn został pominięty i dowiedział się o tym dopiero po otwarciu spadku. Obdarowany syn nie chce podzielić się majątkiem, jednak pominięty syn ma prawo do zachowku i wystąpił o należne 1/2 wartości majątku ojca. Obdarowany syn musi zapłacić zachowek, zgodnie z wartością majątku w dniu orzekania.
W przypadku darowizny dokonanej na rzecz jednego ze spadkobierców, pominięty spadkobierca ma prawo do zachowku, który stanowi część należnego mu udziału spadkowego. Obdarowany jest zobowiązany do wypłaty zachowku, o ile nie doszło do porozumienia między stronami. Wartość zachowku oblicza się na podstawie wartości majątku w chwili śmierci spadkodawcy, uwzględniając darowizny.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz sporządzanie pism prawnych, w tym dotyczących zachowku i spraw spadkowych, szybko i wygodnie bez wychodzenia z domu. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać wsparcie w ochronie swoich praw. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
