• Data: 2024-04-09 • Autor: Iryna Kowalczuk
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, istnieją różne formy zawierania związków małżeńskich, które mogą mieć znaczący wpływ na kwestie spadkowe. Szczególną uwagę zwraca sytuacja, gdy małżeństwo zostaje zawarte jedynie w obrządku kościelnym, bez dopełnienia formalności cywilnych. Czy i w jakim zakresie taki związek wpływa na dziedziczenie majątku po zmarłym małżonku? W artykule przyglądamy się tym zagadnieniom na przykładzie zapytania pana Ireneusza, starając się rozwiać wątpliwości i przedstawić klarowną analizę obowiązujących przepisów.
Pan Ireneusz przedstawił nam sytuację, w której małżeństwo zawarło ślub kościelny nie konkordatowy. Pytanie zaś brzmiało: kto dziedziczy majątek po zmarłym małżonku – dzieci po zmarłym, czy też żona i jej dzieci?
Oczywiście możliwe jest małżeństwo tylko kanoniczne (kościelne) bez skutków cywilno-prawnych przewidzianych przez prawo polskie (czyli bez związku cywilnego), ale tylko z bardzo ważnych przyczyn. Kościół zastrzega sobie bowiem prawo do błogosławienia małżeństw wyłącznie na podstawie swojego prawa (art. 1071 § 1 p. 2 Prawa kanonicznego). Zezwolenia na małżeństwo bez skutków cywilnych udziela się jednak rzadko, z ważnych przyczyn i tylko wówczas, gdy przedstawione racje przeważają niedogodności wynikające z braku uznania małżeństwa cywilnego.
Generalnie obowiązuje zasada, która ma sprzyjać uporządkowaniu życia wiernych i jednocześnie obywateli, mówiąca, że każde małżeństwo kanoniczne powinno być poprzedzone małżeństwem cywilnym lub równoczesne z małżeństwem cywilnym, tzw. konkordatowe (zob. Instrukcja dla duszpasterzy dotycząca małżeństwa konkordatowego z 1998 r.).
Podsumowując, zawarcie tylko i wyłącznie małżeństwa kanonicznego (kościelnego) powoduje, że według prawa państwowego osoby, które zawarły takie małżeństwo, traktowane są jakby żyły w konkubinacie, czyli instytucji, do której nie można stosować nawet w drodze analogii żadnego z rozwiązań przewidzianych dla małżeństwa.
Ma to zatem duże znaczenie m.in. w kwestii dziedziczenia, bowiem w tym wypadku mąż i żona nie będą po sobie dziedziczyli, chyba że powołają siebie nawzajem do dziedziczenia w testamentach. Jeżeli testamentu nie ma, to według zasad Kodeksu cywilnego małżonkowie po zawarciu wyłącznie ślubu kościelnego nie będą po sobie dziedziczyli.
Zgodnie z art. 926 Kodeksu cywilnego – powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jak wynika z niniejszego przepisu, w polskim prawie spadkowym istnieją dwie ogólne zasady, na jakich odbywa się dziedziczenie: albo według ustawy, albo z testamentu. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawi ważny testament, to w pierwszej kolejności zostanie uwzględniona jego ostatnia wola co do tego, kto i w jakiej wysokości dziedziczy po nim. Jeżeli spadkodawca nie zostawi testamentu albo sporządzony przez niego testament będzie nieważny, wówczas dziedziczenie odbędzie się na podstawie ustawy, a więc według zasad określonych w Kodeksie cywilnym.
Według art. 931 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Biorąc zatem pod uwagę brzmienie zacytowanych przepisów, należy stwierdzić, że po śmierci męża, drugi żyjący małżonek nie będzie dziedziczyć po nim z ustawy. Również dzieci z poprzedniego małżeństwa żyjącego małżonka nie będą uprawnione do dziedziczenia po zmarłym. Jak wynika z opisu pana Ireneusza osoba zmarła posiadała dzieci z pierwszego małżeństwa, tak więc dziedziczyć z ustawy po tym zmarłym będą wyłącznie jego dzieci z poprzedniego małżeństwa lub małżeństw, jeżeli zmarły zawierał ich kilka. Żyjący małżonek osoby zmarłej albo jego dzieci z poprzedniego małżeństwa nie będą w tym wypadku nic dziedziczyły, oczywiście pod warunkiem, że zmarły nie pozostawił testamentu. Jeżeli testament jest, to dziedziczyć będą osoby w nim wskazane bez względu na więź rodzinną bądź też jej brak w stosunku do zmarłego.
Spadek po dziadku
Jan po śmierci dziadka dowiedział się, że jest jego jedynym spadkobiercą. Był zaskoczony, że w testamencie dziadek zapisał wyłącznie jemu swój dom.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka
Agata, będąc matką dwójki małoletnich dzieci, musiała odrzucić spadek obciążony długami po jej zmarłym wuju. Najpierw zrobiła to w swoim imieniu, a następnie w imieniu dzieci. Nowe przepisy umożliwiły jej załatwienie tej sprawy szybko, bez konieczności uzyskania zgody sądu.
Dziedziczenie po bracie
Michał dziedziczył po zmarłym bracie, który nie zostawił testamentu. Zgodnie z nowymi regulacjami szybko ustalił, że jako najbliższy krewny bezpośrednio dziedziczy cały majątek, bez konieczności dzielenia go z dalszą rodziną.
W 2023 roku polskie prawo spadkowe przeszło znaczące zmiany, wprowadzając uproszczenia i nowe regulacje, takie jak ograniczenie kręgu spadkobierców oraz możliwość łatwiejszego odrzucania spadku. Te modyfikacje mają na celu przyspieszenie i uproszczenie procedur spadkowych, co jest korzystne zarówno dla spadkobierców, jak i całego systemu prawnego.
Skorzystaj z naszych kompleksowych porad prawnych online oraz profesjonalnie przygotowanych pism, aby bezproblemowo nawigować przez nowe regulacje prawa spadkowego. Oferujemy wsparcie, które pozwoli Ci szybko i efektywnie rozwiązać Twoje sprawy spadkowe. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
