• Autor: Iryna Kowalczuk
Moja żona zmarła kilka lat temu, nie zostawiła testamentu. Nie przeprowadziliśmy postępowania spadkowego. Z żoną mieliśmy dwoje dzieci. Mam jeszcze syna z wcześniejszego związku. Jak ustawowo przebiega dziedziczenie po żonie (chodzi głównie o nasz dom)? Powinienem przeprowadzić postępowanie sądowe czy notarialne? Obecnie chcę zawrzeć zwiążek małżeński z kobietą, która ma dwóch synów. Ponieważ chcę być w porządku wobec swoich dzieci, czy powinienem ustanowić rozdzielność majątkową w nowym związku? Jak będzie wyglądało dziedziczenie w przypadku mojej śmierci?
Na wstępnie wyjaśnijmy, że Pan, a także dwoje Pana dzieci (oprócz dziecka z wcześniejszego związku, o którym Pan pisał) dziedziczycie po śmierci Pana żony. Wynika to wprost z art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.
Wobec powyższego Pan dziedziczy 1/3 udziału w spadku po żonie, a reszta spadku zostanie podzielona między dwoje dzieci w równych częściach, czyli każdy po 1/3.
W skład spadku po zmarłej wejdzie cały jej majątek osobisty (nabyty przed ślubem) oraz 1/2 udziału w majątku wspólnym małżeńskim (w tym także 1/2 udziału w domu, o którym Pan pisze w pytaniu).
Oczywiście Pan zachowuje swoją połowę majątku małżeńskiego nabytą w trakcie trwania związku małżeńskiego.
W pierwszej kolejności, aby uregulować sprawy spadkowe, należy przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłej żonie (czyli uzyskać potwierdzenie nabycia spadku). Postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub przez notariuszem.
Do notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy osobiście, wówczas sporządzi on akt poświadczenia dziedziczenia, w którym będą wymienieni wszyscy spadkobiercy i ich udziały w spadku. Jest to najszybszy sposób na załatwienie sprawy.
Niezbędne dokumenty to:
Koszt wynagrodzenia notariusza to ok. 150-300 zł.
Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku w sądzie wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały poszczególnych spadkobierców w spadku. Sąd na tym etapie nie dzieli jeszcze spadku między spadkobierców, a jedynie ustala, kto jest spadkobiercą i w jakiej części dziedziczy.
Po wydaniu postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku można będzie spadek podzielić.
Rzeczy nabyte w postępowaniu spadkowym stanowią współwłasność spadkobierców w częściach ułamkowych.
Przepisy K.c. nie zakreślają spadkobiercom żadnego terminu do pozostawania we wspólności, mimo że jest to stan przejściowy, a co więcej, zgodnie z art. 220 K.c. w zw. z art. 1035 K.c. roszczenie o dział spadku nie ulega przedawnieniu.
Do momentu podziału spadku wszyscy spadkobiercy są właścicielami całego spadku i wszystkich rzeczy wchodzących w skład spadku.
Dział spadku przeprowadza się po to, aby przydzielić konkretne rzeczy (ruchomości i nieruchomości) określonym spadkobiercom. Po stwierdzeniu nabycia spadku stanie się Pan bowiem współwłaścicielem wraz z dziećmi całej masy spadkowej po zmarłej. Żeby stać się właścicielem konkretnych przedmiotów, należy właśnie przeprowadzić dział spadku.
Dział spadku tak samo jak stwierdzenie nabycia spadku można przeprowadzić w drodze postępowania sądowego lub przed notariuszem.
Co się tyczy samego działu spadku, umowny dział spadku może obejmować cały spadek lub jego część. W umowie powinno się wskazać wartość spadku oraz sposób dokonania działu spadku. Forma umowy jest dowolna, ale w analizowanym przypadku, skoro przedmiotem działu spadku jest nieruchomość, umowa powinna być zawarta przed notariuszem.
Jeżeli między Państwem nie będzie sporu co do sposobu działu spadku, ewentualnych rozliczeń itp., najprostszym, najszybszym, ale z kolei droższym sposobem jest umowny dział spadku przeprowadzony w drodze umowy notarialnej. Chociaż notarialny podział spadku będzie kosztowniejszy niż sądowy, to notariusz załatwi wszelkie formalności.
Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.
Drugim ze sposobów dokonania działu spadku jest droga sądowa – takie postępowanie jest tańsze, ale też może dłużej trwać.
Wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności może złożyć każdy ze spadkobierców. We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy:
Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Spis inwentarza nie jest konieczny, ponieważ wystarczy, że we wniosku o dział spadku zostanie zaznaczone, co wchodzi w skład spadku i jaka jest wartość aktualna tych składników majątkowych. Jeśli między spadkobiercami będzie spór co do wartości majątku spadkowego, to sąd powoła biegłego rzeczoznawcę.
W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.
W Pana sytuacji dział spadku będzie połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego.
W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.
Z punktu widzenia sposobu dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:
Przy zgodnym podziale w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też jeśli podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.
Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):
Podsumowując, należy stwierdzić, że w Pana sprawie należy najpierw stwierdzić nabycie spadku po zmarłej żonie, następnie spadkobiercy, czyli Pan i Pana dwoje dzieci, muszą porozumieć się co do sposobu podziału spadku (droga sądowa lub notarialna).
Decyzje dotyczące tego, w jaki sposób rozporządzić majątkiem zmarłej, pozostawiam Państwu.
Co się tyczy zawarcia przez Pana nowego związku, rozdzielność majątkowa nie ma żadnego znaczenia w sprawie dziedziczenia po zmarłym małżonku. Majątek nabyty przez Pana przed zawarciem nowego małżeństwa będzie stanowił wyłącznie Pana majątek osobisty i nie będzie podlegał podziałowi w razie ewentualnego rozwodu.
Jeśli nie zostanie spisany testament za życia spadkodawcy, to w grę wchodzi art. 931 K.c., który zacytowałam Panu na początku odpowiedzi, czyli po Pana śmierci będzie dziedziczyć troje Pana dzieci oraz nowa małżonka. Dzieci małżonki nie będą dziedziczyć wraz z Pana dziećmi, pasierbowie bowiem dziedziczą w sytuacji, gdy nie żyją zstępni i małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo, dziadkowe i ich zstępni, chyba że Pan ich przysposobi.
Jeśli Pan, będąc w nowym związku małżeńskim, przepisze na rzecz dzieci w drodze umowy darowizny lub testamentu swój majątek, to po Pana śmierci małżonka będzie mogła domagać się od Pana dzieci tzw. zachowku. Żeby uniknąć takiej sytuacji (konieczności zapłaty zachowku przez Pana dzieci na rzecz nowej małżonki), małżonka musiałaby zrzec się dziedziczenia po Pana śmierci w drodze umowy między nią a Panem w formie aktu notarialnego lub Pan musiałby odpłatnie przepisać swój majątek na rzecz dzieci w drodze umowy dożywocia (art. 908-916 K.c.).
W kwestii zachowku ważny jest § 3 art. 994 K.c.: „przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa”.
Zatem de facto jeśli Pan rozporządzi swoim majątkiem przed zawarciem nowego związku małżeńskiego (np. w formie umowy darowizny lub nieodpłatnego przeniesienia własności nieruchomości podczas działu spadku, które w świetle prawa jest traktowane jako darowizna), to Pana dzieci unikną w przyszłości problemów dotyczących zapłaty ewentualnego zachowku Pana nowej żonie.
Zobacz również: Dziedziczenie po rozdzielności majątkowej
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
