• Data: 2024-08-19 • Autor: Iryna Kowalczuk
Zmarła moja ciocia, wdowa bezdzietna. Z żyjącej rodziny została siostra (moja mama) i moja kuzynka (córka nieżyjącej siostry) oraz kuzyn (syn nieżyjącego brata). Mówiąc w skrócie, było czworo rodzeństwa – trzy siostry i brat. Żyje tylko jedna siostra, moja mama. Pomijając drobiazgi pozostałe po cioci, do podziału jest jej mieszkanie, nie ma testamentu. Jak będzie wyglądać dziedziczenie i jak podzielić majątek po cioci, aby nie sądzić się latami? Chcielibyśmy, aby mieszkanie zostało w rodzinie.
Dziedziczy żyjące rodzeństwo i dzieci rodzeństwa nieżyjącego
Po śmierci Pana cioci będzie dziedziczyło jej rodzeństwo (zstępni rodzeństwa, skoro brat i siostra spadkodawczyni nie dożyli otwarcia spadku). Czyli jeśli ciocia miała troje rodzeństwa, to każdy z nich dziedziczy po 1/3 udziału. Udział, który przypadłby rodzeństwu zmarłemu przed ciocią, dziedziczą dzieci rodzeństwa (zstępni).
W pierwszej kolejności należy przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej cioci, o ile nie zostało dotychczas przeprowadzone. Sąd stwierdzi, kto i na jakiej podstawie dziedziczy po śmierci zmarłej.
Można tego dokonać w sądzie lub przed notariuszem (wtedy otrzymuje się tzw. akt poświadczenia dziedziczenia).
Postępowanie przed sądem
Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (czyli Pana cioci), wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
Do wniosku należy dołączyć:
Generalnie wnosząc do sądu sprawę o ustalenie praw do spadku, trzeba wymienić wszystkich spadkobierców, którzy dziedziczą (np. pozostałe dzieci, małżonkę zmarłego, jeśli tacy żyją).
Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym sąd stwierdzi, kto dziedziczy spadek po spadkodawcy.
Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł.
Spadkobiercy mogą także ustanowić pełnomocnika, który będzie ich reprezentował przed sądem.
Art. 86 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) wskazuje, iż strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników.
W myśl art. 87 § 1 K.p.c. pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Od marca 2009 r. drugim sposobem na potwierdzenie przez spadkobiercę prawa do spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia. Taki dokument ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Warto pamiętać, że akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić każdy notariusz i nie ma tutaj znaczenia ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (jak to jest w postępowaniu sądowym).
Spadkobiercy nie muszą składać żadnych wniosków oraz pism procesowych. Muszą jednak spełnić następujące warunki:
Wybór notariusza zapewnia sprawne, szybkie, łatwiejsze, a przede wszystkim mniej sformalizowane przeprowadzenie sprawy spadkowej.
Na początek należy umówić się na spotkanie z notariuszem. Można to zrobić osobiście lub telefonicznie. Notariusz informuje o tym, jakie dokumenty trzeba ze sobą zabrać, aby móc poświadczyć dziedziczenie (m.in. akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia i małżeństwa potencjalnych spadkobierców, testament, gdy dziedziczenie jest na podstawie testamentu).
W kancelarii notarialnej spotykają się wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy.
Notariusz w obecności spadkobierców testamentowych oraz ustawowych, a także osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi, sporządza protokół dziedziczenia (będzie to akt notarialny).
Stanie się tak tylko wtedy, gdy pomiędzy spadkobiercami nie będzie sporu o spadek (o to, kto jest spadkobiercą, a nie – jak podzielić poszczególne składniki spadku – to rozstrzyga inny akt, dotyczący działu spadku.
Gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament, to notariusz go otwiera i ogłasza. W przypadku poświadczenia dziedziczenia, które następuje przed upływem sześciu miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, spadkobiercy składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Notariusz na podstawie protokołu dziedziczenia sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Określi on krąg spadkobierców oraz ich udziały w dziedziczonym majątku. Nabierze jednak mocy prawnej dopiero, gdy zostanie zarejestrowany w elektronicznym rejestrze poświadczeń dziedziczenia.
Poświadczenie dziedziczenia u notariusza kosztuje 150 zł (100 zł za protokół dziedziczenia, 50 zł za sporządzenie aktu poświadczenia). Cena jest taka sama bez względu na liczbę osób, które biorą udział w tej czynności. Do tej sumy należy dodać jeszcze 23% podatku VAT.
Opłaty nie obejmują jednak kosztów, które są związane z wypisem aktów poświadczenia dziedziczenia. Każdy spadkobierca, którego dotyczy sprawa, może żądać wypisów aktu w dowolnej ilości. Taki wypis kosztuje 6 złotych netto od każdej strony dokumentu.
Po uzyskaniu sądowego potwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia powinien Pan (jak również każdy z pozostałych spadkobierców) zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego. Radzę w tej sprawie zasięgnąć porady z prawa podatkowego u doradcy podatkowego.
Po przeprowadzeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku warto aby zostało przeprowadzone kolejne postępowanie, tym razem o dział spadku. W trakcie tego postępowania spadkobiercy będą mogli spadek po cioci między siebie podzielić.
Zgodnie z art. 1035 Kodeksu cywilnego „jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych”. Do momentu zniesienia tej współwłasności lub dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku.
Zgodnie z art. 1037 Kodeksu cywilnego dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Do przeprowadzenia działu spadku należy przedłożyć przede wszystkim postanowienie sądu bądź akt poświadczenia dziedziczenia stwierdzający nabycie spadku. Z dokumentów tych wynikać będzie krąg spadkobierców. Spadkobiercy do dokonania działu spadku powinni dostarczyć tytuły prawne spadkodawcy do poszczególnych składników majątku spadkowego, np. aktualny odpis księgi wieczystej, akt własności ziemi, akt uzyskania własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość gruntowa, to oprócz aktualnego odpisu księgi wieczystej należy dołączyć aktualny wypis z rejestru gruntów, a gdy chodzi o spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu bądź lokal stanowiący odrębną nieruchomość – zaświadczenie ze spółdzielni bądź od zarządcy nieruchomości o niezaleganiu w bieżących opłatach.
Dział spadku można przeprowadzić u notariusza (pod warunkiem, że będzie zgoda między spadkobiercami co do działu spadku) lub w sądzie.
Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie.
Notarialny dział spadku jest szybszy i nie tak sformalizowany jak sądowy. Jeżeli zatem wszyscy spadkobiercy zgodzą się na polubowny podział spadku, to można będzie przeprowadzić całe postępowanie przed notariuszem.
Co się tyczy trybu sądowego działu spadku:
We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać:
Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.
W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku podlegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.
W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się według chwili otwarcia spadku, a więc chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Oznacza to, że przy podziale sąd będzie uwzględniał wartość nieruchomości na dzień dokonywania działu.
Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych sąd powoła biegłego.
Sposób dokonania działu spadku:
Ze względu na sposób dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:
Wniosek o dział spadku powinien być należycie opłacony. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności, opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.
Zatem sprawę do sądu można wnieść zarówno wtedy, gdy pozostali spadkobiercy nie zgodzą się na zaproponowany przez Pana sposób podziału spadku (wówczas sąd sam zdecyduje, jak nieruchomość podzielić i komu ona przypadnie ze spłatą lub też bez spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców), jak również gdy się zgodzą z Panem (wówczas trzeba złożyć wspólny wniosek zawierający projekt podziału spadku – co, ile i komu ma przypaść).
Jak zatem widać, postępowanie przed notariuszem jest prostsze, szybsze, ale za to droższe. Z kolei plusem postępowania przed sądem jest to, że jest tańsze. Oczywiście wybór gdzie i jak podzielić spadek po zmarłej cioci będzie zależał od tego, czy będzie zgoda między spadkobiercami co do podziału spadku i czy będą oni zainteresowani współpracą między sobą co do załatwienia tej sprawy.
Sprawa Marty i Wojciecha
Marta i Wojciech byli rodzeństwem, a ich ciocia Janina, bezdzietna wdowa, zmarła bez zostawienia testamentu. Janina miała dwie siostry – Martę i nieżyjącą już Teresę, matkę Wojciecha. Po śmierci cioci Janiny, jej majątek dziedziczy Marta oraz Wojciech jako jedyny zstępny zmarłej Teresy. Marta i Wojciech postanowili przeprowadzić postępowanie spadkowe przed notariuszem, aby uniknąć długotrwałego procesu sądowego. Ustalili, że mieszkanie po cioci Janinie przypadnie Wojciechowi, który spłaci Martę. Dzięki temu udało się utrzymać mieszkanie w rodzinie i uniknąć sądowych sporów.
Sprawa Anny i Piotra
Anna i Piotr to kuzyni, którzy musieli zmierzyć się z dziedziczeniem po zmarłej bezdzietnej cioci Helenie. Helena była wdową, a jej najbliższymi krewnymi byli Piotr, syn jej nieżyjącego brata, oraz Anna, córka jej żyjącej siostry. Ponieważ Helena nie zostawiła testamentu, oboje stali się współspadkobiercami. Zdecydowali się na sądowe postępowanie spadkowe, aby dokładnie ustalić, jakie części majątku im przysługują. Sąd przyznał połowę mieszkania Annie, a drugą połowę Piotrowi. Mimo że podział majątku wymagał ustalenia wielu szczegółów, dzięki zgodzie między spadkobiercami uniknięto długotrwałych sporów.
Sprawa Karola i Magdaleny
Karol, syn nieżyjącego brata bezdzietnej wdowy Zofii, oraz Magdalena, córka jej zmarłej siostry, stanęli przed wyzwaniem podziału majątku po cioci Zofii. Ponieważ Magdalena mieszkała za granicą, a Karol w Polsce, oboje zgodzili się na notarialne poświadczenie dziedziczenia, co umożliwiło szybkie i sprawne przeprowadzenie formalności. Karol zdecydował się na przejęcie mieszkania po cioci, a w zamian za to spłacił Magdalenę. Dzięki takiemu rozwiązaniu, mieszkanie pozostało w rodzinie, a cały proces zakończył się szybko i bez konfliktów.
Dziedziczenie po bezdzietnej wdowie może być skomplikowane, szczególnie gdy brak jest testamentu, a w grę wchodzi majątek o znacznej wartości, jak mieszkanie. Kluczowe jest przeprowadzenie postępowania spadkowego, najlepiej w sposób zgodny i polubowny, aby uniknąć długotrwałych sporów i utrzymać majątek w rodzinie. Warto rozważyć skorzystanie z usług notariusza, co umożliwia szybsze i mniej sformalizowane załatwienie sprawy.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz sporządzanie pism spadkowych, dzięki którym szybko i bez stresu przeprowadzisz postępowanie spadkowe oraz rozwiążesz wszelkie kwestie związane z dziedziczeniem. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać wsparcie od doświadczonych prawników. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
