Dziedziczenie ustawowe po rodzicach, jak podzielić majątek po latach?

Ustawowe określenie spadku

Wraz ze śmiercią człowieka (będącego w stanie małżeńskim) dochodzi do rozwiązania małżeństwa. W związek małżeński wstąpić wolno człowiekowi stanu wolnego, który osiągnął wiek lat 18 (z ewentualnością zgody sądu dla kobiety przynajmniej 16-letniej na ślub). Można więc zakładać, że drugie małżeństwo Pani ojca było ważne – dlatego trzeba założyć, że w skład spadkobierców Pani ojca wchodzi (również) wdowa po nim.

Ustawowe określenie spadku zawarto w art. 922 Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.), który stanowi:

„§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej”.

Z opisu sytuacji wynika, że chodzi o dwa spadki – jeden po Pani mamie, zaś drugi po Pani tacie. Bardzo ważne jest to, że po każdym człowieku pozostaje odrębny spadek – także wtedy, gdy spadkodawca pozostawia owdowiałego małżonka. W opisanej sytuacji trzeba brać pod uwagę „ustroje majątkowe małżeńskie” w każdym z małżeństw Pani ojca. W przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej (w tym ustawowego ustroju majątkowego) bardzo ważna jest reguła równości udziałów małżonków we wspólności majątkowej małżeńskiej między nimi – tę regułę ustanowiono w art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (skrótowo: K.r.io.). Jeśli nie okaże się, że w którymś z tych małżeństw – w umowie majątkowej małżeńskiej (art. 47 i następne K.r.io.) – występowały inne reguły majątkowe, to trzeba przyjmować wstępnie, że połowa wspólności majątkowej małżeńskiej należała do owdowiałego małżonka. Chodzi o dwie osoby: Pani ojca oraz wdowę po Pani ojcu.

Nabycie spadku po rodzicach

Odnośnie do Pani słów – cytuję: „[…] ja i mój brat nie dostaliśmy nic po mamie […]” – oto treść art. 925 K.c.: „spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku”. Ustawodawca w Polsce (także w poprzednim ustroju) przyjmował rzeczywiście liberalne podejście do załatwiania „spraw spadkowych”. O spadek trzeba się starać. Nie ma czegoś takiego jak „przydzielanie spadku”. Gdy Państwo (Pani oraz Pani brat) uzyskali pełnoletność, byli Państwo uprawnieni samodzielnie podjąć starania w zakresie załatwiania „spraw spadkowych”. Oczywiście, Państwo także teraz są uprawnieni podjąć starania o stwierdzenie nabycia każdego z odnośnych dwóch spadków. Mogłoby do tego dojść na drodze sądowej lub w ramach działalności notarialnej. Przepisy proceduralne o „sprawach spadkowych” skoncentrowano w art. 627 i następnych Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.), zaś w art. 95a i następnych Prawa o notariacie zawarto przepisy o sporządzaniu aktów poświadczenia dziedziczenia (i innych właściwych dokumentów). Dla sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia niezbędne są przejawy minimum zgody między (potencjalnymi) spadkobiercami. Gdyby były trudności w sprawnym przeprowadzeniu czynności notarialnych, to proponuję zawnioskować do sądu spadku o stwierdzenie nabycia spadku. Na ogół sądem spadku (w pierwszej instancji) jest sąd rejonowy na obszarze, którego ostatnio żył spadkodawca. Przed przystąpieniem do załatwiania „spraw spadkowych” przyda się zapytanie (w sądzie lub w kancelarii) o wykaz wymaganych dokumentów – zdarzają się różnice w tym zakresie.

Dziedziczenie ustawowe lub testamentowe

Dziedziczenie jest testamentowe (art. 941 i następne K.c.) lub ustawowe (art. 931 i następne K.c.). W art. 926 K.c. ustanowiono regułę pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego przed dziedziczeniem ustawowym. W przypadku dziedziczenia testamentowego bardzo ważna jest treść testamentu. Niekiedy z treścią testamentu lub z darowiznami znacznej wartości (dokonanych za życia spadkodawcy) wiążą się roszczenia z tytułu zachowku (art. 991 i następne K.c.). Niekiedy bierze się pod uwagę (na żądanie w sądzie przedstawionym) wartość otrzymanych przez spadkobierców od spadkodawcy darowizn w ramach działu spadku – zaliczanie na schedę spadkową (art. 1039 i następne K.c.) dotyczy dziedziczenia przez zstępnych spadkodawcy lub przez małżonka spadkodawcy. Jeżeli nic nie wiadomo o testamentach spadkodawców, to proponuję (co do każdego ze spadków) brać pod uwagę brzmienie art. 931 K.c.:

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Spadkobiercy i dział spadku

Składniki majątkowe – np. nieruchomość (art. 46 K.c.), tytuł prawny do lokalu, pieniądze (nie tylko na rachunkach), ruchomości (np. wyposażenie wnętrz), precjoza – stają się kluczowe podczas działu spadku (czy to na drodze sądowej, czy to umownie). Z uwagi na samą nieruchomość umowny dział spadku powinien zostać dokonany w formie aktu notarialnego. Przy stwierdzaniu nabycia spadku kolosalne znaczenie ma to, kto po kim dziedziczy i w jakich proporcjach (ułamkach) oraz z jakiego tytułu (z testamentu lub z ustawy). Zagadnienia majątkowe mają mniejsze znaczenie (np. poza dziedziczeniem gospodarstw rolnych). Państwo prawdopodobnie wiedzą lub potrafią ustalić skład mienia spadkodawców – proponuję dokładność w tym zakresie. Ja tej wiedzy nie mam (ludzie, w tym prawnicy, na ogół mają ograniczoną wiedzę o sprawach innych osób). Od dokładności ustaleń majątkowych może dużo zależeć – w tym precyzja zgłoszeń nabycia spadku (zgłoszeń kierowanych do naczelnika urzędu skarbowego) oraz dział spadku.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.