• Data: 2024-10-12 • Autor: Janusz Polanowski
Moja mama zmarła 20 lat temu. Rok po jej śmierci ojciec ożenił się ponownie. Ja i mój brat nie dostaliśmy nic po mamie. Teraz zmarł tata. Co dziedziczymy z bratem? Zostało mieszkanie i działka kupione za życia mamy.
Wraz ze śmiercią człowieka (będącego w stanie małżeńskim) dochodzi do rozwiązania małżeństwa. W związek małżeński wstąpić wolno człowiekowi stanu wolnego, który osiągnął wiek lat 18 (z ewentualnością zgody sądu dla kobiety przynajmniej 16-letniej na ślub). Można więc zakładać, że drugie małżeństwo Pani ojca było ważne – dlatego trzeba założyć, że w skład spadkobierców Pani ojca wchodzi (również) wdowa po nim.
Ustawowe określenie spadku zawarto w art. 922 Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.), który stanowi:
„§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej”.
Z opisu sytuacji wynika, że chodzi o dwa spadki – jeden po Pani mamie, zaś drugi po Pani tacie. Bardzo ważne jest to, że po każdym człowieku pozostaje odrębny spadek – także wtedy, gdy spadkodawca pozostawia owdowiałego małżonka. W opisanej sytuacji trzeba brać pod uwagę „ustroje majątkowe małżeńskie” w każdym z małżeństw Pani ojca. W przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej (w tym ustawowego ustroju majątkowego) bardzo ważna jest reguła równości udziałów małżonków we wspólności majątkowej małżeńskiej między nimi – tę regułę ustanowiono w art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (skrótowo: K.r.io.). Jeśli nie okaże się, że w którymś z tych małżeństw – w umowie majątkowej małżeńskiej (art. 47 i następne K.r.io.) – występowały inne reguły majątkowe, to trzeba przyjmować wstępnie, że połowa wspólności majątkowej małżeńskiej należała do owdowiałego małżonka. Chodzi o dwie osoby: Pani ojca oraz wdowę po Pani ojcu.
Odnośnie do Pani słów – cytuję: „[…] ja i mój brat nie dostaliśmy nic po mamie […]” – oto treść art. 925 K.c.: „spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku”. Ustawodawca w Polsce (także w poprzednim ustroju) przyjmował rzeczywiście liberalne podejście do załatwiania „spraw spadkowych”. O spadek trzeba się starać. Nie ma czegoś takiego jak „przydzielanie spadku”. Gdy Państwo (Pani oraz Pani brat) uzyskali pełnoletność, byli Państwo uprawnieni samodzielnie podjąć starania w zakresie załatwiania „spraw spadkowych”. Oczywiście, Państwo także teraz są uprawnieni podjąć starania o stwierdzenie nabycia każdego z odnośnych dwóch spadków. Mogłoby do tego dojść na drodze sądowej lub w ramach działalności notarialnej. Przepisy proceduralne o „sprawach spadkowych” skoncentrowano w art. 627 i następnych Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.), zaś w art. 95a i następnych Prawa o notariacie zawarto przepisy o sporządzaniu aktów poświadczenia dziedziczenia (i innych właściwych dokumentów). Dla sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia niezbędne są przejawy minimum zgody między (potencjalnymi) spadkobiercami. Gdyby były trudności w sprawnym przeprowadzeniu czynności notarialnych, to proponuję zawnioskować do sądu spadku o stwierdzenie nabycia spadku. Na ogół sądem spadku (w pierwszej instancji) jest sąd rejonowy na obszarze, którego ostatnio żył spadkodawca. Przed przystąpieniem do załatwiania „spraw spadkowych” przyda się zapytanie (w sądzie lub w kancelarii) o wykaz wymaganych dokumentów – zdarzają się różnice w tym zakresie.
Dziedziczenie jest testamentowe (art. 941 i następne K.c.) lub ustawowe (art. 931 i następne K.c.). W art. 926 K.c. ustanowiono regułę pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego przed dziedziczeniem ustawowym. W przypadku dziedziczenia testamentowego bardzo ważna jest treść testamentu. Niekiedy z treścią testamentu lub z darowiznami znacznej wartości (dokonanych za życia spadkodawcy) wiążą się roszczenia z tytułu zachowku (art. 991 i następne K.c.). Niekiedy bierze się pod uwagę (na żądanie w sądzie przedstawionym) wartość otrzymanych przez spadkobierców od spadkodawcy darowizn w ramach działu spadku – zaliczanie na schedę spadkową (art. 1039 i następne K.c.) dotyczy dziedziczenia przez zstępnych spadkodawcy lub przez małżonka spadkodawcy. Jeżeli nic nie wiadomo o testamentach spadkodawców, to proponuję (co do każdego ze spadków) brać pod uwagę brzmienie art. 931 K.c.:
„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.
Składniki majątkowe – np. nieruchomość (art. 46 K.c.), tytuł prawny do lokalu, pieniądze (nie tylko na rachunkach), ruchomości (np. wyposażenie wnętrz), precjoza – stają się kluczowe podczas działu spadku (czy to na drodze sądowej, czy to umownie). Z uwagi na samą nieruchomość umowny dział spadku powinien zostać dokonany w formie aktu notarialnego. Przy stwierdzaniu nabycia spadku kolosalne znaczenie ma to, kto po kim dziedziczy i w jakich proporcjach (ułamkach) oraz z jakiego tytułu (z testamentu lub z ustawy). Zagadnienia majątkowe mają mniejsze znaczenie (np. poza dziedziczeniem gospodarstw rolnych). Państwo prawdopodobnie wiedzą lub potrafią ustalić skład mienia spadkodawców – proponuję dokładność w tym zakresie. Ja tej wiedzy nie mam (ludzie, w tym prawnicy, na ogół mają ograniczoną wiedzę o sprawach innych osób). Od dokładności ustaleń majątkowych może dużo zależeć – w tym precyzja zgłoszeń nabycia spadku (zgłoszeń kierowanych do naczelnika urzędu skarbowego) oraz dział spadku.
Dziedziczenie po mamie
Po śmierci mamy, jej majątek automatycznie przeszedł na spadkobierców ustawowych, czyli na ojca oraz na mnie i mojego brata. Jeżeli jednak nie przeprowadziliśmy wtedy postępowania spadkowego, to formalnie nie odziedziczyliśmy naszej części spadku po mamie. Teraz, po śmierci ojca, możemy wystąpić o stwierdzenie nabycia spadku zarówno po mamie, jak i po tacie, aby odzyskać swoje udziały w majątku nabytym w trakcie ich wspólności majątkowej.
Ponowne małżeństwo ojca
Ojciec, po śmierci mamy, wszedł w nowe małżeństwo. Wdowa po nim, jego druga żona, ma prawo do dziedziczenia ustawowego po ojcu, jednak to nie obejmuje majątku, który był we wspólności majątkowej z naszą mamą. My, jako dzieci, dziedziczymy zarówno po mamie, jak i po tacie, ale musimy pamiętać, że wdowa dziedziczy tylko po naszym tacie w równych częściach z nami, jeżeli ojciec nie sporządził testamentu.
Mieszkanie i działka
Mieszkanie i działka, które zostały zakupione w trakcie małżeństwa rodziców, były częścią ich wspólności majątkowej. Po śmierci mamy, ojciec nabył prawo do połowy tego majątku, a my z bratem byliśmy spadkobiercami drugiej połowy. Teraz, po śmierci ojca, wdowa po nim dziedziczy razem z nami jego udział w tej nieruchomości. Możemy przeprowadzić dział spadku, aby określić dokładnie, co należy do każdego z nas.
W przypadku dziedziczenia ustawowego, dzieci zmarłego oraz jego małżonek dziedziczą majątek w równych częściach, chyba że sporządzono testament. W opisanej sytuacji, jako dzieci, mamy prawo do spadku po obojgu rodzicach, zarówno po mamie, która zmarła wcześniej, jak i po tacie, który ożenił się ponownie. Ważne jest, aby uregulować kwestie spadkowe, aby sprawiedliwie podzielić majątek i uniknąć późniejszych komplikacji.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz pomoc w sporządzaniu pism procesowych i dokumentów spadkowych, aby ułatwić Ci skuteczne i szybkie załatwienie spraw związanych z dziedziczeniem. Skontaktuj się z nami, aby otrzymać wsparcie dostosowane do Twojej sytuacji. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Janusz Polanowski
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
