• Data: 2023-11-09 • Autor: Anna Sochaj-Majewska
Rozważania dotyczące dziedziczenia po bliskich zawsze budzą emocje i wiele wątpliwości prawnych. Kiedy odchodzi rodzic, pozostawiając po sobie dzieci z pierwszego małżeństwa i drugą żonę, sytuacja się komplikuje. Często pojawiają się pytania: co mi się należy? Jak mogę dochodzić swoich praw do spadku? Ten artykuł ma na celu wyjaśnienie wszystkich tych wątpliwości i udzielenie jasnych odpowiedzi na postawione pytania. A uczynimy to na podstawie obowiązujących przepisów, orzecznictwa oraz sprawy pani Anety.
Po śmierci mamy pani Anety nie zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe. Jej ojciec ożenił się ponownie. Zmarł 4 lata później. Pani Aneta spodziewała się, że po ojcu dziedziczą: ona (córka), dzieci jej zmarłej siostry oraz macocha. Siostra zmarła przed rodzicami, pozostawiając dwoje dzieci. Aktualnie druga żona ojca zajmowała mieszkanie, w którym rodzice pani Anety żyli razem przez 40 lat. Pani Aneta pytała, co jej się należy po ojcu i po mamie. Czego może się domagać od macochy, która korzystała także z majątku ruchomego, jaki wypracowali rodzice pani Anety. Chodziło więc o wskazanie, jakie kroki prawne powinna podjąć spadkobierczyni.
Jeśli matka pani Anety nie pozostawiła testamentu, a zapewne z taką sytuacją mamy do czynienia, to spadek po niej nabyli z mocy ustawy: mąż, córka Aneta oraz dwoje wnucząt dziedziczących udział drugiej córki, która zmarła przed matką. Udział każdego ze spadkobierców wynosi 1/3 spadku, przy czym 1/3 przypada na oboje wnucząt (dalszych zstępnych) spadkodawczyni. Z kolei spadek po zmarłym ojcu nabyli: żona, córka Aneta oraz wnuczęta w udziale po 1/3 każdy, przy czym – jak wyżej – udział 1/3 przypada wnukom także w częściach równych.
Powyższe zasady dziedziczenia ustawowego wynikają z przepisu art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.), zgodnie z którym – w pierwszej kolejności powołane do spadku z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (art. 931 § 2 K.c.).
Przede wszystkim pani Aneta powinna teraz ustalić, jaki tytuł prawny przysługiwał jej rodzicom do zajmowanego mieszkania. Jeśli tytułem tym była umowa najmu, o dziedziczeniu prawa do lokalu nie może być mowy. Wówczas jedynie macocha może ubiegać się o wstąpienie w stosunek najmu po zmarłym mężu (głównym najemcy), jeśli do dnia jego śmierci zamieszkiwała z nim wspólnie w tym mieszkaniu (por. art. 691 K.c.). Jeżeli tytuł prawny do mieszkania, np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo odrębnej własności nieruchomości lokalowej, ewentualnie udział w całej nieruchomości, na której posadowiony jest budynek, gdy nie doszło do wyodrębnienia lokalu, należał do wspólnego majątku małżeńskiego rodziców pani Anety, to z chwilą ustania tej wspólności wskutek śmierci matki ojciec „zachował” przy sobie swój udział 1/2, a wskazany wyżej ułamek spadkowy dotyczy tylko udziału w majątku wspólnym, jaki przypadał matce (1/2), tylko ta część wchodzi w skład masy spadkowej po niej.
Zobacz też: Dziedziczenie po ojcu - jak podzielić majątek i wyjaśnić wątpliwości?
Zakładając, że prawo do lokalu stanowiło majątek wspólny małżeński rodziców pani Anety, podobnie jak wszystkie ruchomości (samochód, sprzęt RTV, sprzęt AGD, rodzinne pamiątki itd.), to w wyniku dziedziczenia zarówno po ojcu, jak i po matce pani Anecie przysługuje prawo do 7/18 udziału w każdym z ww. składników majątku ruchomego i nieruchomego, drugiej żonie ojca – 4/18, wnukom – łącznie 7/18. Pani Aneta, po stwierdzeniu praw do spadku po obojgu rodzicach (na drodze sądowej lub notarialnej), może domagać się zniesienia współwłasności powstałej w wyniku wspólnego dziedziczenia przez kilka osób. Dział spadku i zniesienie współwłasności może nastąpić odpłatnie, czyli ze spłatą przypadającego na panią Anetę udziału przez spadkobiercę, który chciałby go zachować dla siebie, lub nieodpłatnie, zależnie od woli i uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi. Takie samo uprawnienie do żądania działu spadku i zniesienia współwłasności służy wnukom spadkodawców, a więc dzieciom zmarłej córki, a także drugiej żonie ojca.
Co ważne, jeśli dział spadku dotyczy nieruchomości lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wymaga zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności (art. 1037 § 2 K.c.). Dział spadku może bowiem nastąpić albo na mocy umowy, albo w drodze postanowienia sądu, przy czym dział umowny może obejmować część spadku, a dział sądowy z zasady jedynie jego całość, tylko wyjątkowo może zostać ograniczony do części masy spadkowej. Oczywiście pani Aneta ma prawo także żądać, ażeby spłacić macochę i wnuki spadkodawców, zachowując mieszkanie dla siebie oraz inne przedmioty nabyte w spadku po rodzicach.
Przykład 1
Pan Michał po śmierci ojca dowiedział się, że jego macocha zamierza sprzedać rodzinny dom. Nie był pewien, jakie kroki podjąć, aby ją powstrzymać, bo chociaż wiedział, że coś mu się w spadku należy, brał pod uwagę, że może ojciec zostawił testament. Okazało się, że jako spadkobierca ma prawo do swojej części, ale potrzebna była interwencja prawnika, aby rozpocząć formalne postępowanie spadkowe. Ostatecznie odkupił udział spadkowy od macochy i dla siebie zostawił dom rodzinny.
Przykład 2
Pani Ewa od lat nie utrzymywała kontaktów z ojcem. Gdy otrzymała wiadomość o jego śmierci, pierwszą myślą była troska o pamiątki po matce, które mogły znajdować się jeszcze w mieszkaniu ojca, gdzie teraz mieszkała jego druga żona. Pani Ewa musiała stawić czoła nie tylko trudnościom związanym z żałobą, ale także koniecznością zabiegania o to, co jej się należało od strony prawnej, w tym o przedmioty o sentymentalnej wartości.
Przykład 3
Bracia Tomasz i Jakub nie utrzymywali kontaktów z ojcem od czasu, gdy ten drugi raz się ożenił, a macocha za nimi nie przepadała. Po śmierci ojca jego synowie zastanawiali się, czy mają jakiekolwiek prawo do spuścizny po nim. Wszystko wskazywało na to, że macocha nie zamierzała ich uwzględniać w podziale majątku spadkowego. Z pomocą prawnika dowiedzieli się, że ojciec zostawił testament, w którym wszystko zapisał drugiej żonie. Prawnik doradził im, aby wystąpili o zachowek do macochy, bo im się on należy. Macocha, chcąc nie chcąc, musiał uznać ich prawa i wypłaciła zachowki po zawarciu uprzedniej ugody określającej ich wysokość.
Podsumowując, dziedziczenie po śmierci rodzica, który pozostawił drugą żonę, może rodzić wiele złożonych problemów prawnych. Niezależnie od zawiłości rodzinnych relacji, spadkobiercy ustawowi mają zagwarantowane prawa do części majątku zmarłego. Aby tych praw skutecznie dochodzić, często konieczne jest skorzystanie z porady prawnej, która pozwoli na właściwe przeprowadzenie postępowania spadkowego i zabezpieczenie swoich roszczeń.
Czy masz wątpliwości dotyczące Twoich praw spadkowych? Skorzystaj z naszej oferty porad prawnych online – nasi specjaliści z zakresu prawa spadkowego są do Twojej dyspozycji, aby Ci pomóc w każdej, nawet najbardziej skomplikowanej sprawie spadkowej. Wystarczy, że skontaktujesz się z nami za pomocą formularza pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Anna Sochaj-Majewska
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
Zapytaj prawnika
