• Data: 2024-12-27 • Autor: Katarzyna Bereda
Mama 20 lat temu darowała mi swój dom w formie aktu notarialnego darowizny. Na jej rzecz została ustanowiono służebność mieszkania. Do jej śmierci 6 miesięcy temu mieszkaliśmy w tym domu razem. Nie ma testamentu, a rodzeństwo (siostra i brat) planuje wystąpić do mnie o zachowek. Po mamie zostały wyłączenie ruchomości warte ok. 8000 zł, brak długów. Wkrótce odbędzie się sprawa sądowa o przyjęcie lub odrzucenie spadku. Zastanawiam się nad strategią w celu nie płacenia zachowku lub jego minimalizacji. Wyczytałem w sieci, że jeżeli umowa darowizny była darowana za życia ponad 10 lat temu, to nie jest pewne, że zachowek należy się rodzeństwu. Aby ta teza była prawdą, należy podobno zrzec się spadku, a na sprawie o zachowek powoływać się na fakt, że nie jest się spadkobiercą. Czy zrzeczenie się spadku w mojej sytuacji jest sensowne i zasadne? Czy jako tylko obdarowany nie musiałbym nic płacić?
Pana teza jest prawidłowa, albowiem jeżeli odrzuci Pan spadek, to nie będzie Pan dalej zobowiązany do zapłaty zachowku jako spadkobierca – a jeżeli darowizna została dokonana przed więcej niż 10 lat – także jako obdarowany.
Zgodnie bowiem z treścią art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”.
Zgodnie z treścią art. 993 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.”. Zgodnie natomiast z art. 994 § 1 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.”.
Jak wskazuje bowiem słusznie opinia doktryny: Zarówno status spadkobiercy, jak i uprawnionego do zachowku, należy wiązać z chwilą otwarcia spadku. Póki zatem nie nastąpi ostateczne ustalenie kręgu tych osób w chwili śmierci spadkodawcy, nie sposób określić, które darowizny mają być doliczone. Artykuł 994 K.c. dotyczy rzeczywistych, a nie potencjalnych spadkobierców oraz rzeczywistych, a nie potencjalnych uprawnionych do zachowku. Nie ma zatem znaczenia fakt, że obdarowany w chwili uczynienia darowizny należy do kręgu spadkobierców ustawowych albo uprawnionych do zachowku, tak samo jak nie ma znaczenia fakt, że w chwili dokonania darowizny istniał testament, w którym był powołany do dziedziczenia. Jeżeli obdarowany nie dożył otwarcia spadku, nie jest spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku. Także osoby, które zrzekły się dziedziczenia, jak i wydziedziczone, nie są już spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. Na krąg spadkobierców mogą mieć wpływ również zdarzenia prawne, które zaistnieją po otwarciu spadku, ale mają moc wsteczną, tzn. odrzucenie spadku i uznanie za niegodnego. Spadkobierca, który spadek odrzuci (zrzekł się dziedziczenia, został uznany za niegodnego lub wydziedziczony), nie jest ani spadkobiercą, ani uprawnionym do zachowku. Jeśli spadkobierca, który otrzymał darowiznę przed ponad dziesięciu laty, odrzuci spadek albo zostanie uznany za niegodnego, darowizna dokonana na jego rzecz nie będzie zatem doliczana do spadku. Skutkuje to powstaniem zaskakującego paradoksu. Jeżeli darowizny były zdziałane więcej niż dziesięć lat wstecz przed otwarciem spadku, dla uprawnionego może być korzystniej, by obdarowany dziedziczył lub miał prawo do zachowku – tylko wtedy bowiem darowizna będzie doliczona do spadku (art. 994 K.c. red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2022, wyd. 30/P. Księżak).
Wobec tego, jeżeli odrzuci Pan spadek, nie będzie Pan spadkobiercą po zmarłej ani uprawnionym do zachowku. Jeżeli posiada Pan dzieci, to one dojdą do dziedziczenia po babci.
Proszę jednak zwrócić uwagę na to, czy w Pana przypadku termin na odrzucenie spadku już nie upłynął, albowiem termin ten jest liczony jako 6 miesięcy od chwili powzięcia informacji o powołaniu do spadkobrania, a więc co do zasady śmierci spadkodawcy. Zgodnie bowiem z treścią art. 1015 § 1 K.c.: „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.”.
Rodzeństwo domaga się zachowku od obdarowanego syna
Pani Janina, właścicielka domu, 15 lat przed śmiercią darowała nieruchomość swojemu synowi, ustanawiając na niej dożywotnią służebność mieszkania. Po śmierci Pani Janiny, jej córka i drugi syn zażądali od brata zachowku. Syn zrezygnował z dziedziczenia, wskazując, że darowizna była dokonana ponad 10 lat temu i powołując się na przepisy wyłączające doliczenie darowizny do spadku w takim przypadku. Sąd oddalił roszczenie rodzeństwa o zachowek.
Zrzeczenie się spadku przez obdarowanego
Pan Marek, jedyny syn zmarłego ojca, otrzymał od niego mieszkanie w darowiźnie 12 lat przed jego śmiercią. Po śmierci ojca, siostra ojca zażądała zachowku, twierdząc, że Marek jako obdarowany powinien ją spłacić. Pan Marek zrezygnował z dziedziczenia, argumentując, że darowizna była zbyt odległa w czasie, by uwzględnić ją przy obliczaniu zachowku. Sąd uznał, że Marek nie musi płacić zachowku, ponieważ nie był już spadkobiercą.
Wykorzystanie zasady 10-letniego wyłączenia darowizny
Pani Anna darowała swojemu wnukowi działkę 18 lat przed śmiercią. Po jej śmierci dzieci Pani Anny zażądały od wnuka zapłaty zachowku, doliczając wartość darowizny do masy spadkowej. Wnuk wskazał, że darowizna nie powinna być doliczana, ponieważ od jej dokonania minęło ponad 10 lat, a on zrzekł się spadku. Sąd przychylił się do jego stanowiska, oddalając roszczenia dzieci.
Zrzeczenie się spadku przez obdarowanego może być skuteczną strategią na uniknięcie zapłaty zachowku, szczególnie jeśli darowizna została dokonana ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Kluczowe jest jednak, aby termin na odrzucenie spadku (6 miesięcy) nie został przekroczony. W takich przypadkach darowizna nie jest doliczana do masy spadkowej, co może wykluczyć roszczenia o zachowek ze strony innych spadkobierców. Aby upewnić się, że działasz zgodnie z prawem, warto skonsultować się z prawnikiem.
Potrzebujesz pomocy w sprawie zachowku lub sporządzenia pisma? Opisz swój problem w formularzu pod artykułem, a nasi prawnicy przygotują dla Ciebie indywidualne rozwiązanie!
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018 roku przystąpiła do egzaminu zawodowego, uzyskując jeden z najlepszych wyników w izbie zielonogórskiej i w konsekwencji kończąc aplikację adwokacką z wyróżnieniem. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, cywilnym, zobowiązaniach, prawie spadkowym, prawie gospodarczym i spółkach prawa handlowego.
Zapytaj prawnika
