• Data: 2024-10-29 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Jesteśmy małżeństwem, nie mamy wspólnych dzieci, ale mąż ma z poprzedniego związku syna i córkę, są dorośli. Przed 10 laty zawarliśmy z mężem umowę o podział wspólnego majątku, na który składało się mieszkanie własnościowe i garaż. W rezultacie ja stałam się jedyną właścicielką bez żadnej spłaty na rzecz męża. Przy umowie o podział majątku wspólnego nie dokonaliśmy żadnych zapisów ograniczających prawa spadkobierców. Natomiast w testamentach sporządzonych notarialnie zapisaliśmy nasze życzenia, stosowanie do zasług. Wcześniej, jeszcze przed podziałem majątku mąż zapłacił za wkład do spółdzielni mieszkaniowej na kawalerkę dla syna, a ja dokonałam cesji swojej, wcześniej zakupionej kawalerki na córkę męża. Pytanie: czy umowa o podziale majątku wspólnego małżonków daje podstawy do ewentualnych roszczeń z tytułu zachowku (w razie niesatysfakcjonującego zapisu w testamencie)?
Niestety, nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie. Potraktowanie umowy o podział majątku jako darowizny stanowiącej podstawę do obliczenia zachowku wymaga analizy umowy oraz całokształtu okoliczności.
Zgodnie z art. 993 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę”. W nauce, obok wypowiedzi łączących art. 993 K.c. z umowami wyłącznie darowizny w rozumieniu art. 888 K.c., przyjmuje się pogląd, że jako darowizny należy traktować nie tylko umowy zawarte na podstawie art. 888 K.c., lecz również wszelkie inne czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia. Odmienna wykładnia sprzeciwiłaby się celowi powyższego przepisu, jakim jest ochrona należnego zachowku (tak P. Księżak w: Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2010, s. 290).
Umowa o podział majątku wspólnego, mocą której cały majątek przypada jednemu z małżonków bez spłaty na rzecz drugiego, jest zbliżona swoim charakterem prawnym do umowy darowizny udziału w majątku wspólnym. W jej wyniku dochodzi bowiem do nieodpłatnego przeniesienia określonych praw podmiotowych z majątku wspólnego do majątku odrębnego jednego z małżonków. Bez wątpienia również odnosi podobny skutek z punktu widzenia ekonomicznego. Na tym jednak podobieństwa pomiędzy tymi umowami się kończą. Celem podziału majątku wspólnego jest zniesienie wspólności tego majątku (art. 46 K.r.io. w zw. z art. 1037 § 1 w zw. z art. 210 K.c.), ale również dokonanie całościowych rozliczeń z tytułu jego posiadania, czynionych wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty a także wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny (art. 45 K.r.o.). W ramach podziału majątku wspólnego może również nastąpić ustalenie udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku (art. 43 § 2 K.r.o.). Istotą darowizny jest nieodpłatne przysporzenie na rzecz danej osoby kosztem innej osoby (art. 888 K.c.). Podział majątku wspólnego może być dokonany bądź na drodze umowy bądź w drodze postępowania sądowego (art. 46 K.r.io. w zw. z art. 1037 § 1 K.c.). Decydując się na drogę umowną strony mogą w sposób dowolny ukształtować treść tego kontraktu, w granicach określonych w art. 3531 K.c. zważywszy, że tylko im znane są realia, w jakich majątek był tworzony i zarządzany. Przyznanie wszystkich składników majątkowych jednemu z małżonków bez żadnej spłaty na rzecz drugiego może zatem być wynikiem wcześniejszych przesunięć majątkowych. Może być również rezultatem wzajemnych rozliczeń, proporcji, w jakich oboje małżonkowie do jego powstania się przyczyniali, względów etycznych i szeregu innych przesłanek, które znane są wyłącznie stronom umowy. Jeśli zatem brak podstaw do uznania, że umowa o podziale majątku wspólnego, mocą której wszystkie składniki tego majątku wymienione w umowie przypadają jednemu z małżonków bez spłat na rzecz drugiego, zawarta została jedynie dla pozoru (w niniejszym stanie faktycznym – jak o tym wyżej była mowa – powód tego nie udowodnił) samo podobieństwo takiej umowy do darowizny nie może przesądzać o doliczeniu jej przedmiotu do spadku przy ustaleniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku na podstawie art. 993 K.c.
Jeśli którekolwiek z dzieci wystąpiłoby o zachowek, będzie trzeba wykazać, że nieodpłatność była konsekwencją przesunięć w majątku między Panią i dziećmi męża – córką. Czyli że nie było to całkiem darmowe, albowiem scedowała Pani na rzecz córki męża prawo do mieszkania.
Podział majątku małżeńskiego, zwłaszcza gdy odbywa się bez spłaty na rzecz jednego z małżonków, może być uznany za darowiznę i w przyszłości rodzić roszczenia o zachowek ze strony spadkobierców. Ważne jest, aby umowy takie były starannie sporządzane, uwzględniając interesy wszystkich stron, w tym dzieci z poprzednich związków, aby uniknąć nieporozumień i ewentualnych roszczeń spadkowych.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz sporządzanie pism dostosowanych do Twojej sytuacji, abyś mógł skutecznie rozwiązać swoje problemy prawne z zakresu podziału majątku, zachowku i spadków. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać pomoc prawną na najwyższym poziomie. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
