• Data: 2023-11-09 • Autor: Katarzyna Nosal
Wiele osób pozostawia po sobie testament, w których rozporządza majątkiem ziemskim. Spadkobiercy i inne osoby zainteresowane nieraz zastanawiają się, czy ten dokument trzeba otworzyć i zrealizować. A jeśli tak, to w jakim terminie. Na te wątpliwości odpowiadamy w kontekście pytania naszej klientki, pani Moniki:
Mama ma drugiego męża, czyli mojego ojczyma. Ojczym umiera. Ojczym pozostawia testament. Czy jest obowiązek otwarcia testamentu w określonym czasie po jego śmierci? Czy jeżeli testament nie jest otwarty, należy składać cokolwiek w urzędzie skarbowym w jakimś określonym terminie? Pozostaje moja mama. Jeżeli testament ojczyma nie zostanie nigdy otwarty, jaki to ma wpływ na moje dziedziczenie po mojej mamie? Jestem jej jedynym dzieckiem (gdyby ona zmarła, nie otworzywszy nigdy testamentu męża). Czy konieczne jest otwarcie testamentu ojczyma, abym mogła dziedziczyć po swojej mamie? Zaznaczam, że mama posiada też swój majątek odrębny. Jeżeli w powyższym przypadku bez otwarcia testamentu po ojczymie mogłabym dziedziczyć po swojej mamie, to czy wystarczyłoby przeprowadzenie poświadczenia dziedziczenia u notariusza? Czy uprawnionymi do spadku po mojej mamie są dzieci ojczyma z pierwszego jego małżeństwa i czy one też musiałyby się stawić przed notariuszem?
Zgodnie z art. 646 Kodeksu postępowania cywilnego czas na otwarcie testamentu nie jest dokładnie określony, ale przepisy ustanawiają pewne obowiązki. Mianowicie osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę. Powyższe oznacza, ze co do zasady testament powinien być ogłoszony po śmierci, ale dłuższe jego niezgłaszanie nie powoduje negatywnych konsekwencji dla samego spadku i jego ważności. Natomiast osoby, które zostały pokrzywdzone w wyniku nieujawnienia testamentu, mają prawo zgłosić to do sądu. Także wierzyciele, jeśli w skład spadku wchodzą długi.
Czy jeżeli testament nie jest otwarty, należy składać cokolwiek w urzędzie skarbowym w jakimś określonym terminie? Co do zasady nie. Podatek od spadków powstaje w związku z nabyciem spadku, a ten nabywa się z chwilą śmierci spadkodawcy. Innymi słowy niezależnie od tego, czy testament będzie ujawniony, czy nie, spadkobierca nabywa spadek. Jednak dysponować tym spadkiem może dopiero po uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku (postanowienie sądu lub notarialne poświadczenie). Ustawa o podatku od spadków i darowizn stanowi, że zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
To oznacza, że dopóki nie zostanie stwierdzone nabycie spadku na podstawie testamentu, termin na zgłoszenie nie biegnie.
W związku ze śmiercią ojczyma w skład majątku mamy, niezależnie od stwierdzenia nabycia spadku po ojczymie, z chwilą jego śmierci wchodzi spadek po nim. Skład spadku po mamie automatycznie będzie wchodził spadek po ojczymie ale z racji braku stwierdzenia nabycia spadku mama ani Pani nie będziecie mogły dysponować tym majątkiem. Spadek po mamie nabędzie Pani bez dodatkowych czynności wobec majątku odziedziczonego przez nią po ojczymie.
Tak, wystarczy poświadczenie dziedziczenia u notariusza, ponieważ w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, a także w przypadku notarialnego poświadczenia dziedziczenia nie bada się składu majątku spadkowego, a jedynie powiązania rodzinne czy dyspozycje w zakresie dziedziczenia. Ustala się spadkobierców i ich udziały, a nie majątek spadkowy.
Dzieci ojczyma nie mają żadnych praw do spadku po żonie swojego ojca, która nie jest ich matką. W dziedziczeniu istotne są więzy krwi. Dzieci męża z poprzedniego małżeństwa nie należą do kręgu spadkobierców ustawowych. Tylko Pani zatem będzie stawiała się u notariusza i tylko Pani nabędzie prawa do spadku po mamie z chwilą jej śmierci.
Przykład 1
Pani Anna dysponuje testamentem po swoim ojcu. Wie jednak, że przepisał on swój majątek na jej brata. Oczywiście będzie miała prawo do zachowku, ale póki co woli mieszkać samodzielnie w domu po rodzicach. Niestety po śmierci ojca będzie zobowiązana do ujawnienia tego dokumentu, gdyż nie może go ukrywać, tym bardziej, że są w nim ważne rozporządzenia.
Przykład 2
Umiera pan Karol. Jego rodzina zastanawia się, jaki jest czas na otwarcie testamentu po śmierci krewnego. Nie znajdują w przepisach konkretnego terminu, jednak prawnik radzi im, by testament otworzyć jak najszybciej po śmierci. W innym przypadku bowiem wierzyciele pana Karola będą mieli powód do wystąpienia do sądu – czekają przecież na spłatę długów z majątku zmarłego.
Jak widać, kwestia otwarcia testamentu nie jest dokładnie uregulowana prawnie. Dla własnego bezpieczeństwa i braku problemów prawnych należy jednak jak najszybciej ujawnić posiadanie i przechowywanie tego dokumentu. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że osoby bądź podmioty pokrzywdzone przez ukrywanie testamentu mogą zgłosić tę sprawę do sądu.
Jeśli w Twojej rodzinie niedawno zmarł bliski krewny i posiadasz testament tej osoby lub podejrzewasz, że inna osoba go ma – warto zastanowić się, jakie kroki podjąć, by doszło do dziedziczenia. Każda sytuacja bywa inna, warto więc zasięgnąć porady prawnika, który pomoże wybrać najlepszą ścieżkę postępowania.
Opisz swoje pytanie w formularzu pod tekstem, a my odezwiemy się do Ciebie.
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Nosal
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
Zapytaj prawnika
